اختلال شخصیت وابسته 

در حوزه روانشناسی و سلامت روان، شخصیت عبارت است از مجموعه طرز تفکرها، احساسات و رفتار یک فرد که یک “من” کلی برای او تشکیل می دهد. اختلالات شخصیت نیز به مواردی اشاره می کنند که همین بخش، یعنی نحوه تفکر یا عملکرد فرد را تحت تأثیر قرار می دهد و منجر به بروز احساسات و رفتارهای متفاوت و اغلب غیر عادی در او می گردد. اختلال شخصیت وابسته (Dependent Personality Disorder) یکی از 10 نوع اختلال شخصیت است که اغلب در دوران کودکی یا تا سن 29 سالگی آغاز می گردد. این اختلال که در روانشناسی با عبارت کوتاه DPD  شناخته می شود، اشاره به ویژگی افرادی دارد که در مراقبت از خود، احساس درماندگی، تسلیم یا ناتوانی می کنند. به نحوی که حتی در تصمیم گیری های ساده نیز دچار مشکل می شوند. به همین سبب همواره به دنبال فردی می گردند که با تکیه به او، بتوانند اعتماد به نفس و توانایی خود را باز یابند. در نتیجه دیگران ممکن است آن ها را با کلماتی مانند نیازمند یا چسبنده توصیف کنند. بر اساس نتایج اخرین مطالعات، حدود 10 درصد از افراد مبتلا به اختلال شخصیت هستند که از این میزان، کمتر از 1٪ آن ها، علائم DPD را دارند. همچنین گفته می شود که زنان بیشتر از مردان به آن مبتلا می گردند.

علل و دلایل اختلال شخصیت وابسته(DPD)

بر اساس داده های علم روانشناسی، هنوز نمی توان به طور قطعی، علتی برای بروز اختلال شخصیت وابسته ذکر تنها می توان به ترکیبی از عوامل از جمله ژنتیک، شرایط محیطی و فرآیند رشد اشاره کرد که می توانند در کنار یکدیگر، به ایجاد این اختلال کمک کنند. بر این اساس، محققان معتقدند که DPD در افرادی که تجربیات زندگی خاصی دارند، بیشتر رخ می دهد. از جمله این تجربیات می توان به موارد زیر اشاره کرد:

روابط توهین آمیز: افرادی که روابط توهین آمیز بیشتری را تجربه کرده اند، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به DPD هستند.

تروما یا اتفاقات ناگوار دوران کودکی: کودکانی که تجربه کودک آزاری (آزارهای کلامی، فیزیکی و یا جنسی) را داشته اند و یا توسط والدینشان رها شده اند، کودکان دارای بیماری های مهلک و کسانی که تروماهای ناگوار (مانند مرگ پدر و مادر) را در کودکی تجربه کرده اند، بیشتر احتمال دارد که به اختلال شخصیت وابسته دچار DPD شوند.

سابقه خانوادگی: ابتلای یکی از اعضای خانواده به اختلال شخصیت وابسته، احتمال ابتلا به آن را در سایر افراد خانواده را نیز افزایش می دهد.

تربیت خانوادگی: کودکانی که در خانواده های مقتدر و با شیوه هایی سختگیرانه رشد کرده اند، ممکن است به دلیل عدم توانایی در تخطی از دستورات، به اختلال DPD مبتلا شوند. البته مودب بودن به تنهایی را نمی توان معادل این اختلال دانست.

علائم و نشانه های اختلال شخصیت وابسته

به طور کلی در حوزه سلامت روان، یک اختلال، هنگامی می تواند به عنوان اختلال شخصیت طبقه بندی شود که در یکی از سه گروه A  و  Bو C قرار گیرد. گروه A ، شامل رفتارهای عجیب و غریب یا غیر عادی است. گروه B، رفتارهیای عاطفی یا نامنظم را در بر می گیرد و گروه C رفتارهای مضطرب و عصبی را شامل می شود. در این میان اختلال شخصیت وابسته، در گروه C قرار دارد. مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته، ممکن است علائم مختلفی داشته باشند. اما به طور کلی چند مورد از اصلی ترین و رایج ترین علائم این اختلال را می توان به شرح زیر دسته بندی کرد:

• مبتلایان به این اختلال اغلب دارای رفتارهای مطیعانه نسبت به سایرین هستند.
• اغلب در تصمیم گیری ها با مشکل مواجه اند و به تنهایی نمی توانند عمل کنند.
• آن ها به دوستان یا خانواده و یا یک شخص خاص اتکای زیادی دارند و حتی برای تصمیم گیری های فردی و کوچک نیز به آن ها وابسته اند.
• اغلب نیز مکرر به اطمینان از نظر آنان نیازمندند.
• این افراد از دریافت کوچک ترین عدم تایید صدمه می بینند.
• همواره در روابطشان ترس شدید از طرد شدن و یا رها شدن دارند.
• اغلب حساسیت بیش از حد نسبت به انتقاد دارند و آن را نمی پذیرند.
• این افراد، عموما به لحاظ عرفی افراد ساده لوحی هستند.

مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته، در هنگام تنهایی نیز دارای علائم و نشانه هایی هستند:

• آن ها نسبت به تنها بودن احساس ناتوانی می کنند و از آن فراری اند.
• در زمان تنهایی، احساس انزوا و عصبی بودن دارند و ممکن است اضطراب و ترس شدیدی را تجربه کنند.
• این افراد، در صورت اتمام یک رابطه، احساس ویران شدگی دارند.

تشخیص اختلال شخصیت وابسته 

مشاوران و روانشناسان، از طریق انجام تست ها و معاینه های مختلفی، می توانند به تایید ابتلای مراجع به اختلال شخصیت وابسته، بپردازند. آن ها، در ابتدا در مورد سابقه سلامت روان فرد صحبت می کنند و احتمال وجود اختلال های پیش زمینه و مصرف داروها و مواد را پیگیری می کنند. به طور کلی، به منظور تشخیص اختلال DPD، پزشکان به دنبال چند مورد مهم از معیارهای تشخیصی DSM-5 خواهند بود. این عوامل به شرح زیر می باشد:

• وجود احساس ترس گسترده و غیر واقعی از رها شدن در مراجع
• وجود احساس اضطراب یا درماندگی در زمان تنهایی
• عدم توانایی فرد در مدیریت و انجام مسئولیت های زندگی بدون کمک یا نظر گرفتن از دیگران
• ناتوانی در اظهار نظر به دلیل ترس از دست دادن حمایت یا تایید سایرین
• داشتن انگیزه های قوی برای دریافت حمایت از دیگران، حتی به قیمت انجام کارهای غیر لذت بخش
• عدم توانایی در شروع یا تکمیل پروژه ها به سبب نداشتن اعتماد به نفس یا توانایی تصمیم گیری
• تلاش برای جستجوی یک رابطه جدید برای تامین حمایت و تایید بلافاصله پس از اتمام رابطه قبلی

پیشگیری از بروز اختلال شخصیت وابسته

شاید پس از آگاهی از علائم و ویژگی های DPD، این پرسش به ذهنتان خطور کند که آیا می توان از شکل گیری این اختلال جلوگیری کرد و مانع بروز آن شد؟ باید گفت که پاسخ بسیاری از روانشناسان در این رابطه اغلب منفی است و ممکن است که امکان پیشگیری از DPD وجود نداشته باشد. زیرا همانگونه که پیشتر اشاره شد، زمینه های بروز آن، چندان قابل کنترل نبوده و بیشتر موارد ارثی و اتفاقات غیر مترقبه را در بر می گیرد.

با این حال، مطالعات نشان داده اند که روابط سالم در خانواده می تواند به جلوگیری از ابتلای کودک به DPD، کمک کند. کودکانی که رابطه قوی با یک دوست، والدین یا معلم دارند، احتمالا کمتر در معرض ابتلا به اختلال شخصیت وابسته، قرار خواهند گرفت. همچنین، شروع فرآیند درمان، می تواند به افرادی که در معرض خطر ابتلا به این اختلال قرار دارند، تا حد زیادی کمک کند تا بتوانند راه هایی برای اجتناب از موقعیت های دشوار یا مدیریت آن ها پیدا کنند.

به این منظور، بهتر آن است که کودکان یا افرادی که در خانواده و نزدیکان، سابقه این اختلال را دارند، گاها تحت مراقبت و معاینه کارشناسان سلامت روان قرار گیرند تا در صورت وجود علائم مشابه، فرآیند درمان آن ها زودتر آغاز شود.

همچنین کسانی که در کودکی یا نوجوانی، اتفاقات ناگواری چون مرگ عزیزان، رها شدگی یا تعرض های جنسی و کلامی را تجربه کرده اند، باید بلافاصله پس از حادثه، تحت مراقبت های سلامت روان قرار گرفته و ترومای رخ داده را درمان کنند تا تبدیل به زمینه ای برای بروز اختلالات روانی نگردد.

اگر در نزدیکان خود کسانی را با علائم و نشانه های اختلال شخصیت وابسته می شناسید و یا با توجه به مطالب فوق، آن ها را مستعد بروز این اختلال می دانید، می توانید جهت رزرو نوبت و دریافت خدمات مشاوره با شماره تلفن  02188217088 تماس حاصل فرمایید.

روابط سالم  و ناسالم در اختلال شخصیت وابسته

اگر شما یکی از مبتلایان به DPD هستید، احتمالا علی رغم نیاز شدیدی که به بر قراری روابط با دیگران دارید، اغلب نمی توانید روابط سالمی را تجربه کنید. زیرا به دلیل ترس از رها شدن و وابستگی به دیگران در تصمیمات و زندگی روزمره، ممکن است که برای جلب رضایت دیگران تلاش زیادی کنید و حتی فعالیت هایی را که دوست ندارید، انجام دهید. این امر، ممکن است منجر شود که شما در روابط ناسالم و سمی تا مدت طولانی باقی بمانید و دیگران از شما سوءاستفاده کنند. در نتیجه آگاهی از این خطر، می تواند شما از قرار گرفتن در معرض آسیب های ناشی از این روابط ناسالم، در امان نگه دارد. علائم و نشانه هایی وجود دارد که نشان می دهد دوست، همسر، همکار و… در رابطه، قصد سوء استفاده و آسیب زدن به شما را دارد. این نشانه ها می تواند شامل موارد زیر باشد:

تهدید مداوم شما به برداشتن حمایت عاطفی یا مالی در صورت عدم انجام فعالیت های مورد نظر خود

تحقیر کردن و در عین حال تلاش برای تسلط بیشتر بر شما

اصرار بر روابط جنسی به شیوه ای که تمایل ندارید به عنوان شرط ادامه رابطه

در صورتی که در یکی از روابط دوستانه، خانوادگی، زناشویی، کاری و… خود، چنین نشانه هایی را مشاهده کردید، باید هر چه زودتر نسبت به دریافت کمک و راهنمایی از مشاوره فردی کمک بگیرد. زیرا ادامه ین روابط می تواند علاوه بر تشدید علائم DPD در شما، منجر به شکل گیری و بروز اختلالات دیگری مثل افسردگی و… نیز شود.

شما باید بدانید، اینکه با شریک زندگی یا دوستان خود در مورد تصمیماتی که می گیرید، مشورت کنید، به هیچ وجه بد نیست. به خصوص اگر این تصمیمات، مواردی باشد که بر هر دوی شما (برای مثال در زندگی مشترک یا خانوادگی) تاثیر می گذارد. این در یک رابطه سالم نیز بسیار طبیعی و حتی سودمند است. آنچه این امر را تبدیل به امری ناسالم و اختلال گونه می کند، وابستگی بیش از حد به این مشورت و همکاری است.

با این وجود، شما همواره نیازمند برقراری روابط سالم و مفید هستید تا بتواند به شما در کنترل و بهبود علائم DPD  کمک کند. در نتیجه نباید به سمت انزوا و تنهایی حرکت کنید. بلکه بهتر است به شناخت علائم و نشانه های یک رابطه و شریک سالم، در ایجاد و تقویت اینگونه روابط بکوشید. شریک و دوست مناسب، کسی است که با وجود مشاهده علائم و نشانه های وابستگی، شما را بدین نحو حمایت کند:

• در هنگام مشورت، پس از اعلام دیدگاه خود، عقب نشینی کند تا بتوانید تصمیمات خود را بگیرید.
• شما را تشویق می کند تا مسئولیت امور شخصی و فعالیت روزمره خود را به عهده بگیرید.
• شما را تشویق می کند تا بتوانید نظرات واقعی خود را به دور از ترس عدم تایید، بیان کنید.
• از تحقیر و سرزنش بپرهیزد و با همدلی با شما رفتار کند.
• در راستای استقلال شما از موارد مشابه گام بردارد و خطرات سایر روابط ناسالم را یادآور شود.

چنین روابطی، می تواند به افراد مبتلا به اختلال شخصیت وابسته کمک کند تا با استفاده از حمایت های عاطفی مطلوب، از بروز رفتارهای مبتنی بر وابستگی اجتناب کنند و به سمت بهبود علائم گام بردارند.

درمان اختلال شخصیت وابسته

به عقیده بسیاری از روانشناسان، درمان DPD، بدین نحو که منجر به حذف کامل و از بین رفتن کلیه علائم اختلال گردد، تقریبا ممکن نخواهد بود. از این رو، درمان اختلال شخصیت وابسته، بیشتر بر کاهش علائم و پیشگیری از تشدید آن، تمرکز دارد. به همین منظور، روان درمانی و مراجعه به متخصصان حوزه سلامت روان، اغلب اولین اقدام است. در این فرآیند، درمان می تواند به فرد مبتلا کمک کند تا درک بهتری از وضعیت خود داشته باشد. همچنین می تواند راه های مطلوبی را برای ایجاد روابط سالم با دیگران و بهبود عزت نفس به فرد بیاموزد. با این حال، روان درمانی نیز اغلب به عنوان درمان کوتاه مدت مورد استفاده قرار می گیرد. زیرا ارائه درمان های طولانی مدت، می تواند مبتلایان به اختلال شخصیت وابسته را در معرض خطر وابستگی به درمانگر قرار دهد.

علاوه بر این، تجویز برخی از داروها نیز می تواند به تسکین اضطراب و افسردگی فرد کمک کند، با این حال، بهتر آن است که به عنوان آخرین راه حل در نظر گرفته شود. زیرا اغلب داروهای مرتبط با کنترل اضطراب، دارای خطر وابستگی هستند و مصرف دائم و یا بی رویه آن ها می تواند به وابستگی فرد مبتلا منجر گردد.

روان درمانگران، همچنین از روش هایی مانند درمان شناختی- رفتاری یا CBT  استفاده می کنند و راه هایی برای افزایش اعتماد به نفس و خود اتکایی به مراجعان ارائه می دهند. آن ها همچنین در مورد ایجاد و افزایش روابط مثبت با مبتلایان صحبت می کنند. زیرا این روابط، همانگونه که گفته شد، می تواند اعتماد به نفس فرد را افزایش دهد و در کاهش علائم اختلال، موثر باشد.

درصورتی که علائم و نشانه های اختلال شخصیت وابسته را در خود یا یکی از نزدیکان مشاهده می کنید، بهتر است هرچه زودتر نسبت به مراجعه به روانشناس و شروع فرآیند درمان، اقدام کنید. شروع هرچه زودتر پروسه درمان، احتمال بهبود را افزایش می دهد، زیرا فرد در سنین پایین انعطاف پذیری بیشتری دارد و توانایی بیشتری برای گام برداشتن در مسیر درمان دارد. جهت رزرو نوبت و دریافت خدمات مشاوره، می توانید با شماره تلفن  02188217088 تماس حاصل فرمایید.

سوالات متداول

 آیا اختلال شخصیت وابسته، می تواند موجب وابستگی فرد به اشیا و مواد مانند اعتیاد گردد؟

به طور کلی اختلال شخصیت وابسته، اشاره به وابستگی غیر طبیعی و بیش از حد فرد به دیگران، در امور بدیهی و روزمره زندگی، دارد. ممکن است عوارض جانبی ناشی از علائم شخصیت وابسته، موجب شود که فرد مبتلا، به منظور رها شدن از ترس و احساسات منفی، به سوء مصرف مواد مخدر یا وابستگی به برخی اشیاء پناه ببرد. با این حال، شکل اصلی وابستگی این افراد، ابستگی به افراد می باشد.

 آیا اختلال شخصیت وابسته، در کودکان نیز وجود دارد؟

اختلال شخصیت وابسته اغلب از سنین کودکی در فرد آغاز شده و تا بزرگسالی ادامه می یابد. با این حال ممکن است، تا پیش از بزرگسالی، قابل تشخیص نباشد. زیرا برای بسیاری از والدین، وجود برخی علائم وابستگی در فرزندان خردسال و نوجوان، تا حدودی طبیعی به نظر می رسد.

آیا اختلال شخصیت وابسته، یک اختلال موروثی است؟

اختلالات شخصیت اغلب به وابسته رفتار و مشاهده، قابل تحریک و تقویت هستند و نمی توان گفت که فرد به شکل مادرزادی با این اختلال متولد می شود. با این حال، اغلب زمینه ها و علل بروز آن، رابطه مستقیم با محیط خانواده و علائم ژنتیکی دارد. به نحوی که ابتلای یکی از اعضای خانواده، می تواند احتمال یادگیری و ابتلای دیگر اعضا را نیز افزایش دهد. تربیت خانوادگی نیز می تواند نقش موثری در این امر ایفا کند.

 چگونه می توان از ابتلا به اختلال شخصیت وابسته، جلوگیری کرد؟

ممکن است روش قطعی برای پیشگری از ابتلا به اختلال شخصیت وابسته وجود نداشته باشد. با این حال، مواردی مانند اصلاح شیوه های تربیتی و پرهیز از شیوه های بیش از حد سختگیرانه، توجه به تروماهایی که کودکان و نوجوانان تجربه می کنند و مراقبت و درمان مناسب آن ها، می تواند به کاهش زمینه های بروز این اختلال کمک کند.

 آیا برقراری روابط دوستانه یا عاشقانه با افراد مبتلا به شخصیت وابسته، کار درستی است؟

برقراری روابط با این افراد، می تواند با چالش های متعددی همراه باشد. با این حال، در صورتی که فرد فرآیند درمان را آغاز کرده و بتواند به خوبی آن را طی کند، وجود روابط سالم و حمایتگر می تواند در تسریع درمان و بهبود علائم آن ها اثرات مثبتی داشته باشد. تشویق فرد مبتلا، به آغاز و ادامه پروسه درمان و کمک به وی در زمینه کاهش وابستگی، از اثرات روابط سالم برای این افراد خواهد بود.