احساس اضطراب و دلهره، تبدیل عوضی جدایی ناپذیر از زندگی شهری امروزه شده است. تمامی افراد در شرایط و موقعیت های مختلف، احساس اضطراب و دلهره را تجربه می کنند. به طور کلی اضطراب در شرایط خاص، واکنش طبیعی بدن به موقعیت مورد نظر می باشد که کاملا طبیعی است؛ اما برخی از افراد از قرار گیری در شرایط و یا موقعیت های مختلف این احساسات را تجربه می کنند که از حالت طبیعی خود خارج شده است. به این حالت اختلال اضطراب موقعیتی گفته می شود که امروزه بسیاری از افراد درگیر این نوع اختلال هستند.

در این قسمت سعی داریم اضطراب موقعیتی را از جوانب گوناگون مورد بررسی و ارزیابی قرار دهیم تا هر چه بهتر با این نوع از اضطراب و روش های درمان آن آشنا شوید…

اختلال اضطراب موقعیتی چیست؟

اختلال اضطراب موقعیتی با نام لاتین Situational anxiety از جمله اختلالات اضطراب محسوب می شود که واکنش بدن انسان به موقعیت ها و شرایط های خاص و یا غیر منتظره می باشد. همواره بسیاری از افراد این احساس را در طول زندگی خود به صورت مقطعی، تجربه می کنند که نیاز به درمان ندارد؛ اما در برخی از موارد این اختلال پیشروی می کند و می تواند کلیت زندگی شخص را دربرگیرد که این امر می تواند زمینه ساز کاهش کیفیت زندگی شخص شود. در این صورت لازم است از راهکارهای مناسب برای مقابله با این اضطراب، استفاده شود تا تاثیرات منفی آن بر روی زندگی شخص، کاهش پیدا کند.

برای آشنایی هر چه بهتر با اختلال اضطراب موقعیتی، با ذکر یک مثال توضیح می دهیم. فرض کنید، شخصی در موقعیت ها و شرایط خاص نظیر مصاحبه، سخنرانی و یا حتی سفر به مکانی جدید، احساس اضطراب و هراس را تجربه می کند که این احساسات می تواند با علائمی نظیر سرگیجه ، تپش قلب بالا، احساس لرزش در بدن و… بروز پیدا کنند. در صورتی که این اضطراب، کلیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهد و فرد از قرارگیری در محیط ها و شرایط جدید اجتناب کند، می توان گفت که شخص دچار اضطراب موقعیتی است.

اگر از قرار گیری در موقعیت ها و شرایط جدید و غیر منتظره، به صورت مداوم هراس دارید و احساساتی نظیر نگرانی، ترس و هراس را تجربه می کنید، تا پایان این مقاله با ما همراه باشید تا هر چه بهتر با علائم این اختلال و نحوه مقابله با اختلال اضطراب موقعیتی آشنا شوید.

تفاوت اضطراب موقعیتی و اضطراب اجتماعی چیست؟

در اضطراب موقعیتی، افراد از موقعیت های خاص و ناگهانی در هراس اند و در اجتماع اگر تجربه قرار گرفتن در موقعیت مشابه به آن را داشته باشند؛ اضطراب آن ها بسیار کمتر خواهد بود. اما در اضطراب اجتماعی افراد به طور کلی از قرار گرفتن در موقعیت های اجتماعی در هراس اند حتی اگر تجربه آن را داشته باشند یا حتی این موقعیت با افراد آشنا باشد. به طور کلی می‌‌توان گفت اضطراب موقعیتی مربوط به موقعیت های خاص اجتماعی می‌باشد و اضطراب اجتماعی مربوط به موقعیت های عمومی اجتماع است.

انواع اضطراب موقعیتی

به طور کلی، می توان اضطراب موقعیتی را از نظر شدت و مقدار مبتلا شدن به آن به دو دسته زیر طبقه بندی کرد:

اضطراب موقعیتی خفیف

این نوع از انواع اضطراب موقعیتی در حد نرمال و طبیعی خودش می‌باشد. این اضطراب معمولا در یک سطح متوسط در افراد پیش می‌آید و دارای علائم و نشانه های خفیف می‌باشد. این اضطراب یک واکنش دفاعی مغز در برابر رویدادهای غیر قابل پیش بینی می‌باشد و یک آمادگی اولیه به مغز و بدن اشخاص ارائه می‌کند.

اضطراب موقعیتی شدید

این نوع از اضطراب موقعیتی از حالت نرمال و استاندارد فراتر می‌باشد. در این دسته افراد با علائم بسیار شدید و خطرناکی مواجه هستند و در اغلب اوقات ممکن است عوارض بسیاری را به همراه داشته باشد. به طور مثال شاید شنیده باشید که در زمان کنکور بعضی از متقاضیان دچار حملات قلبی شده اند و یا به مدت طولانی از هوش رفته اند.

علائم اضطراب موقعیتی چیست؟

به طور کلی تمامی اختلالات اضطراب مانند اضطراب موقعیتی و اضطراب اجتماعی، علائمی شبیه به یک دیگر دارند؛ با این تفاوت که نشانه های اضطراب موقعیتی صرفا زمانی که شخص در مواجه با موقعیت و شرایطی خاص قرار دارد، رخ می دهد.

از این رو در این قسمت علائم اضطراب موقعیتی را به دو دسته بندی روانی و فیزیکی تقسیم کرده ایم تا بتوانید به صورت کامل با علائم این اختلال آشنا شوید.

علائم روانی اضطراب موقعیتی 

بروز علائم روانی در افراد مبتلا به اختلال اضطراب موقعیتی، از شخصی به شخص دیگر متفاوت است. برخی از افراد ممکن یک و یا چندین علائم روانی را در زمان قرار گیری در موقعیت های جدید تجربه کنند. از علائم روانی اختلال اضطراب موقعیتی  می توان به موارد زیر اشاره کرد…

• احساس عصابیت در زمان قرار گیری در شرایط جدید
• احساس نگرانی
• هراس و ترسیدن بیش از حد
• تحریک پذیری بالا و حساسیت بیش از حد
• احساس بی قراری و دلشوره
• احساس خستگی و ناراحتی پس از خروج از موقعیت مورد نظر
• تلاش برای ایجاد تمرکز در زمان مواجه با شرایط جدید

علائم فیزیکی اضطراب موقعیتی

علاوه بر علائم روانی، شخص درگیر به اختلال اضطراب موقعیتی، ممکن است برخی از علائم فیزیکی را تجربه کند که در این قسمت به صورت جامع به بررسی علائم فیزیکی ناشی از اختلال اضطراب موقعیتی پرداخته ایم…

• افزایش تپش قلب و تغییر در ریتم تپش قلب
• ایجاد لرزش در بدن و یا دست ها
• تنفس سخت که می تواند به صورت تنفس سریع اما کم عمق باشد
• احساس تنگی نفس
• حالت تهوع و یا اسهال
• ایجاد انقباض در عضلات بدن
• احساس درد در عضلات مختلف بدن
• احساس ناراحتی و یا درد در قسمت معده
• ایجاد سر درد و یا سر گیجه
• خشکی دهان

محرک های اصلی 

به طور کلی برخی از محرک ها وجود دارند که می تواند احتمال ابتلا به یک اختلال را افزایش دهد. با توجه به بررسی های انجام شده بر روی افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی، موقعیت ها و شرایطی وجود دارد که جزو رایج ترین محرک های اختلال اضطراب اجتماعی محسوب می شوند. در این قسمت به معرفی محرک های اختلال اضطراب اجتماعی پرداخته ایم:

1. زمانی که به عنوان یک دانش آموز برای اولین بار، وارد فضا مدرسه و کلاس درس می شویم.
2. وقتی برای اولین بار وارد بازار کار می شویم و برای روز اول در محیط کار جدید حضور پیدا می کنیم.
3. زمانی که در موقعیت های مکانی جدید حضور پیدا می کنیم و با افراد غریبه برای اولین بار ملاقات و یا صحبت می کنیم.
4. در موقعیت های مختلف در صورتی که رهبری و مدیریت یک بخش و یا تیم برعهده ما باشد.
5. زمانی که به شهر و یا کشوری جدید سفر می کنیم و تمامی موارد از مکان ها و افراد برای ما جدید و غیر منتظره است.
6. وقتی در موقعیت اجتماعی جدید حضور پیدا می کنیم و قرار است با افراد جدید ملاقات و معاشرت داشته باشیم.
7. ایجاد تغییرات بزرگ و جدید در زندگی، نظیر شروع زندگی مشترک و حضور در مراسم ازدواج.
8. زمانی که با فردی جدید قرار ملاقات داریم و قرار است که با وی صحبت کنیم.

علل بروز اختلال اضطراب در موقعیت

به طور کلی اختلال اضطراب در موقعیت نظیر سایر اختلالات حوزه اضطراب، می تواند به علل مختلف در شخص ایجاد شده باشد. در واقع می توان گفت که هر فرد با توجه به شرایط و موقعیتی که در طول زندگی خود داشته است، بنا به دلیلی خاص، به اختلال اضطراب موقعیتی مبتلا شود.

در این قسمت به شرح علل شایع و رایج اختلال اضطراب در موقعیت پرداخته ایم. لازم به ذکر است که تنها این علل منجر به ابتلا به اختلال اضطراب اجتماعی نمی شوند و هر شخصی می تواند بنا به دلیلی خاص به این اختلال مبتلا شود.

قرار گرفتن در موقعیت های جدید

یکی از اصلی ترین و مهم ترین شرایطی که ممکن است دچار اضطراب در موقعیت شوید، قرار گرفتن در شرایط و موقعیتی است که قبلا در آن نبوده اید. به طور کلی، زمانی که در شرایطی قرار میگیرید که تجربه آن را ندارید و یا نمی‌دانید که چه چیز هایی در انتظار شماست و دقیقا باید چه کاری را انجام دهید، در همین زمان اضطراب موقعیتی به سراغ شما می‌آید و نشانه ها و علائم آن نمایان می‌شود.

قرار گرفتن در موقعیت هایی با تجربه های ناخوشایند در گذشته

زمانی که در موقعیت و شرایطی قرار می‌گیرید که قبلا هم در آن موقعیت بوده اید، اما تجربیات منفی و ناخوشایندی برای شما ایجاد کرده و در حال حاضر مجددا در این موقعیت قرار گرفته اید؛ در این زمان بازهم اضطراب موقعیتی به سراغ شما خواهد آمد و مرور خاطرات و تجربیات منفی شما؛ ممکن است باعث افزایش اضطراب شما شود.

مبتلا بودن به بیماری و یا اختلال اضطرابی

اگر به شکل مکرر به استرس و اضطراب دچار می‌شوید و یا مبتلا به اختلال اضطرابی هستید؛ به شکل متعدد و در حجم بالاتری دچار اضطراب موقعیتی می‌شوید که در همین زمان باید برای درمان آن اقدام فرمایید.

عوامل ژنتیکی و روانی

سابقه داشتن اختلالات اضطرابی در خانواده و یا سابقه بیماری های اضطرابی در فرد؛ جزو عواملی هستند که بر ایجاد اضطراب موقعیتی بسیار تاثیر گذار خواهد بود. معمولا این دسته افراد در تعداد بیشتر و به شکل گسترده تری دچار اضطراب موقعیتی می‌شوند.

ترس از قضاوت دیگران

در شرایطی که شخص در مقابل افراد دیگر قرار می‌گیرد، یکی از ترس هایی به آن دچار می‌شود؛ ترس از قضاوت دیگران است. در این مورد شخص با خودش درگیر می‌شود که اگر کاری را اشتباه انجام دهم و باعث قضاوت منفی دیگران شود، چه پیش می‌آید. معمولا در این دسته افراد ترس از انجام کار اشتباه و گفتن مطلب اشتباه در حضور دیگران را دارند.

راه های تشخیص اختلال اضطراب موقعیتی

اگر احساس می کنید، به اختلال اضطراب موقعیتی مبتلا هستید، می توانید به یک روانشناس و یا روانپزشک مراجعه کنید. روانشناس در ابتدا با برگزاری جلسات مشاوره و پرسش و پاسخ در رابطه با علائمی که دارید، شرایط را بررسی می کند. سپس با انجام معاینات فیزیکی و همچنین بررسی آزمایش خون فرد، می کوشد تا ابتلا این اختلال را تشخیص دهد. در نهایت روانشناس پس از تشخیص این اختلال، با توجه به میزان پیشروی بیماری و شرایط موجود، راهکاری مناسب برای درمان این اختلال ارائه می دهد.

عوارض اضطراب موقعیتی

اضطراب موقعیتی اگر به شکل مکرر و مزمن ایجاد شود، می‌تواند عوارض بسیار زیادی را برای افراد به همراه داشته باشد. این نوع از اضطراب هم مانند استرس و اضطراب های دیگر می‌تواند خطرناک باشد و در نهایت عوارض جبران ناپذیر به همراه داشته باشد.

در ادامه به 5 مورد از مهم ترین عوارض خواهیم پرداخت:

ایجاد مشکلات اساسی در اجتماع

افرادی که به شکل مکرر دچار اضطراب موقعیتی در محل کار، مدرسه و سایر محیط های اجتماعی می‌شوند؛ ممکن است با مشکلات متعددی رو به رو شوند. این اضطراب باعث کاهش کیفیت کار آن ها می‌شود به حدی که ممکن است باعث ترد شدن آن ها در موقعیت های مهم زندگی‌شان شود.

ایجاد افسردگی

اضطراب موقعیتی در شرایطی ممکن است باعث شود که شما برای کاری که بسیار برنامه ریزی کرده بودید و طی زمان طولانی مدت برای آن تلاش کرده اید، موفق نشوید. همین عدم موفقیت و ناکامی در انجام کار، باعث از بین رفتن انگیزه شما خواهد شد و در طولانی مدت باعث ایجاد نا امیدی و در نهایت افسردگی می‌شود. که برای درمان افسردگی باید از مشاوره افسردگی کمک بگیرید.

اختلال در خواب

این نوع از اضطراب به دلیل نگرانی شما در مورد انجام کار یا قرار گرفتن در موقعیتی مهم؛ ممکن است مدت ها ذهن شما را درگیر کند و به شکل مکرر به آن فکر کنید. این مورد باعث می‌شود شما در هنگام خواب هم دست از فکر کردن نکشید و در نهایت باعث کاهش کیفیت خواب شما خواهد شد.

حملات عصبی

اضطراب های ناگهانی باعث ایجاد یک شوک بدون آمادگی قبلی به بدن می‌شود. این شوک اگر درحد شدید باشند، باعث ایجاد حملات عصبی و یا پانیک به بدن می‌شوند. در طی این حملات ممکن است شما شرایط جسمی و روانی بسیار ناخوشایندی را تجربه کنید.

ایجاد مشکلات گوارشی

اضطراب و استرس در بدن انسان، در اولین مرحله تاثیر بسیار زیادی بر سیستم گوارشی می‌گذارد. این تاثیر معمولا به شکل های حالت تهوع، مشکلات معده، دل درد و اسهال نمایان می‌شود و اگر به شکل طولانی باشند، ممکن است باعث ایجاد بیماری های عصبی معده شود.

تفاوت اضطراب موقعیتی و اختلال اضطراب فراگیر چیست؟

در اضطراب موقعیتی، معمولا شخص نگران حوادث و موقعیت هایی است که صددرصد در آینده رخ خواهد داد و یا در شرایط این موقعیت قرار گرفته است. در واقع این اضطراب مربوط به زمانی است که شما وارد محیط و شرایطی می‌شوید که قبلا وارد آن نشده اید.

در مقابل اختلال اضطراب فراگیر به اضطرابی گفته می‌شود که شخص نگران اتفاق های هستند که احتمال رخ داد آن ها بسیار پایین است و یا اصلا رخ نداده است. در این نوع اضطراب شخص نگران شرایطی است که ممکن است هرگز در آن قرار نگیرد.

به طور کلی، اضطراب موقعیتی یک استرس و اضطراب طبیعی در برابر رویداد هایی است که به صورت قطعی رخ خواهد داد اما اضطراب فراگیر یک نواع استرس و اضطراب شدید در برابر رویداد هایی است که رخ نداده است و یا ممکن است هرگز رخ ندهد.

راهکارهای پیشگیری از اضطراب موقعیتی

متخصصان بر این باوراند که اضطراب موقعیتی نوعی از انواع استرس و اضطراب است که تا حد بسیار زیادی می‌توان آن را کنترل و مدیریت کرد و از ایجاد علائم شدید آن جلوگیری کرد.

4 روش که به شما در مدیریت اضطراب موقعیت کمک بسزایی خواهد کرد:

از قبل برنامه ریزی داشته باشید.

برای قرار گرفتن در موقعیت های خاص و مهم، حتما از قبل برای خودتان برنامه ریزی کنید. این برنامه ریزی می‌تواند نحوه پوشش، نوع گفتار و رفتار، موضوعات صحبت و … را شامل شود. یادداشت کردن این برنامه ریزی بر روی کاغذ می‌تواند  تا سطح زیادی نگرانی های شما نسبت به موقعیت مربوطه را کاهش دهد.

به قضاوت های دیگران توجه نکنید.

همیشه به یاد داشته باشید که شما هرطور که هستید و رفتار می‌کنید بهترین ورژن خودتان هستید و قضاوت های دیگران نباید تاثیری بر روی زندگی شما داشته باشد. از فکر کردن به اینکه دیگران راجب شما چه فکری می‌کنند و چه می‌گویند دست بکشید و به قضاوت های احتمالی دیگران به هیچ عنوان توجه نکنید.

مثبت بیاندیشید.

زمانی که افکار منفی درباره اتفاقات ناگوار احتمالی سراغ شما آمد، تلاش کنید که به این افکار کمتر پر و بال دهید و افکار و انرژی های مثبت را برای خودتان جایگزین کنید. معمولا این اضطراب موقعیتی به دلیل ترس از عواقب کار یا موقعیتی رخ می‌دهد. تلاش کنید به عواقب منفی کمتر فکر کنید.

درمان اختلال اضطراب اجتماعی

اگر به اختلال اضطراب اجتماعی مبتلا هستید و از کاهش کیفیت زندگی خود به دلیل اضطراب و استرس از قرارگیری در موقعیت جدید، ناراضی هستید، می توان گفت که این اختلال با کمک یک روانشناس و یا روانپزشک، قابل درمان است.

به طور کلی راهکارهای مختلفی برای درمان اختلالات مختلف، توسط روانشناس و یا روانپزشک به بیمار، معرفی می شود که می تواند بر روی درمان و جلوگیری از پیشرفت اختلال، بسیار تاثیر گذار باشد.

برای درمان و جلوگیری از پیشروی اختلال اضطراب اجتماعی نیز نظیر سایر اختلالات، راهکارهایی وجود دارد که می تواند تاثیر مثبت بر روی روند درمان و کلیت زندگی شخص داشته باشد.

برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی سه راهکار کلی مورد استفاده قرار می گیرد که در ادامه به معرفی آن ها می پردازیم…

درمان شناختی رفتاری

یکی از روش های اولیه درمان اختلال اضطراب موقعیتی، استفاده از روش درمان شناختی رفتاری می باشد. در واقع در این روش، روانشناس با برگزاری جلسات مشاوره، می کوشد که تا به فرد بیاموزد که چگونه افکار منفی و اضطراب خود را کنترل کند و در نهایت بتواند افکار مثبت را جایگزین افکار منفی خود کند. نتیجه این روش درمان، برخورد بهتر شخص در زمان قرار گیری در شرایط و موقعیت های جدید می باشد.

مواجه درمانی

راهکار درمانی دیگری که برای درمان اختلال اضطراب موقعیتی توسط پزشک، مورد استفاده قرار می گیرد، مواجه درمانی می باشد. در این روش درمانی، پزشک با توجه میزان پیشروی بیماری و سایر نکات، شخص را در موقعیت هایی قرار می دهد که از قرار گیری در آن موقعیت ها احساس هراس و نگرانی را تجربه می کند.

در زمانی که فرد در موقعیت مورد نظر قرار می گیرد، روانشناس و یا روانپزشک، راهکارهایی به وی آموزش می دهد تا بتواند در مواقع مورد نیاز، اضطراب خود را مدیریت کند.

دارو درمانی

آخرین راهکاری که قصد معرفی آن را داریم، استفاده از روش دارو درمانی می باشد. در این روش با توجه به شرایط بیمار و میزان پیشروی اختلال اضطراب موقعیتی، داروهایی تجویز می شود که می تواند به فرد، در راستای درمان این اختلال کمک بسیار بزرگی کند. (به این نکته توجه داشته باشید که مصرف دارو، برای کوتاه مدت برای افراد مبتلا به اختلال اضطراب موقعیتی تجویز می شود و فرد باید مطابق تجویز پزشک، داروهای مورد نظر را مصرف کند)

نکته بسیار مهم در رابطه با درمان اختلال اضطراب موقعیتی

همان طور که گفته شد، راهکارهای مختلفی برای درمان و جلوگیری از پیشرفت اختلال اضطراب موقعیتی، توسط روانپزشک و یا روانشناس مورد نظر ارائه می شود که هر کدام از این روش ها می توانند به صورت تکی برای بیمار مورد استفاده قرار گیرد و یا ترکیبی از روش های فوق مورد استفاده قرار گیرد.

در روند درمان اختلال اضطراب موقعیتی به این نکته نیز توجه داشته باشید که باید طول مدت درمان را به صورت کامل پشت سر بگذارید و همچنین به توصیه های پزشک پس از درمان نیز توجه داشته باشید تا از بازگشت مجدد این اختلال جلوگیری کنید.