وسواس فکری

اختلال وسواس فکری یا Obsessive Compulsive Disorder و به اختصار OCD یک بیماری مزمن است که در آن فرد با حساسیت های نا به جا و بزرگنمایی شده علاقه دارد تا کنترل تمام اتفاقات دور و اطراف خود را به دست بگیرد و این رخداد ها را آنطور که خود علاقه دارد به نمایش بگذارد .

برای مثال فردی به نوعی اختلال وسواس فکری دچار می باشد که در آن از اینکه به ویروسی مبتلا بشود ، می هراسد و همین دلیل باعث شده است تا تمامی اتفاقات دور و اطراف خود را کنترل کند و از همه دوری کند تا به این ویروس دچار نشود و از آن جان سالم به در ببرد .

این نگرانی تا حدی قابل قبول و درست می باشد اما تا جایی که این وسواس و ترس در روند زندگی افراد خدشه وارد نکند و او را از مسیر اصلی زندگی خود دور نکند .

اختلال وسواس فکری خود نوعی از انواع اختلال اعصاب و روان و از زیر مجموعه های اختلال وسواس می باشد که فرد در آن با افکار پریشان کننده و رفتار های تکراری  زندگی خود و دور و اطرافیان خود را تحت تاثیر قرار می دهد .

سازمان جهانی بهداشت در سال 2001 در گزارش خود آورده است که اختلال وسواس فکری جزء 20 بیماری اصلی که باعث می شود تا فرد به ناتوانی در ادامه زندگی دچار بشود ، می باشد .

و در این گزارش آمده است که اختلال وسواس فکری چهارمین اختلال فکری رایج بعد از فوبیا ، افسردگی و اختلالات سوء مصرف مواد مخدر است .

این آمار ها همه و همه نشان دهنده اهمیت پیشگیری و درمان این اختلال عصبی می باشد و تاثیر غیر قابل انکار در زندگی اجتماعی و کاری را نماینگر می باشد .

انواع وسواس فکری :

وسواس فکری انواع مختلف و متعددی دارد که فرد مبتلا در برخورد با هر یک از آنها می تواند برخورد و بازخورد متفاوتی داشته باشد و همین تنوع باعث می شود تا کار روانشاسان و مشاوران برای ارائه درمان در این زمینه از سایر بیماری های روانی و عصبی دشوار و دشوارتر بشود .

1- وسواس بررسی :

همه ما در طول دوران زندگی خود با افرادی مواجه داشتیم که برای اینکه کاری را انجام بدهند در جهت حاصل شدن اطمینان ، چندین و چند بار اجزای و قسمت های مختلف انجام آن کار را بازرسی و بررسی می نماید .

در حقیقت اختلال وسواس بررسی باعث می شود تا فرد برای جلوگیری از وقوع اتفاقی غالبا نا خوشایند ، هر چیز را تا حدی که بتواند بررسی و چک کند .

برای مثال فردی که به این اختلال مبتلا می باشد برای اینکه از خانه خارج بشود هر سناریو بدی که بتوان تصور کرد را در ذهن خود تداعی می کند و سعی می نماید که از وقوع تمام این سناریو ها جلوگیری کند .

علائم اختلال وسواس بررسی

• چک کردن قفل در خانه
• بررسی شیر های گاز و آب و ….
• خارج کردن پریز تمام وسایل برقی
• قایم کردن تمام وسایل با ارزش خانه

و …..

همه المان هایی می باشد که فرد مبتلا به اختلال بررسی در هر بار خارج شدن از خانه هزاران بار آنها را چک می کند و در هر بار چک کردن باز به خود و چشمان خود اعتمادی نمی کند و برای چک کردن مجدد لیست بازرسی ها ، خود را آماده می کنند .

یکی از بزرگترین ایرادات و اشتباهاتی که به این نوع رفتار وارد است آن است که فرد آنقدر ذهن نا مرتب و شلوغی دارد و آنقدر سناریو های نادرست و اشتباهی را در ذهن خود مرور می کند باعث می شود تا گاهی اصلی ترین و دقیقا مهمترین چیز هایی که باید بررسی کرد را فراموش کنند . برای همین عقیده دارند که این بازرسی را حتما باید انجام بدهند زیرا اتفاقات بد همیشه به دنبال آنها می باشد .

مثلا گاهی پیش می آید که فرد آنقدر مراقب آن است خانه در نبود او آتش نگیرد که دیگر از قفل شدن در ها اطمینان پیدا نمی کند و همین شلوغی ذهن او باعث شده است تا دزد خانه او را غارت نماید .

علاوه بر این داشتن ذهنیتی دائما بازنده نسبت به اینکه همیشه برای من اتفاقی ناگوار رخ خواهد داد باعث می شود تا دقیقا این اتفاقات برای او و محیط زندگی او بیفتد زیرا همه ما بار ها و بارها راجع به اهمیت وقوع افکار خود در دنیای واقعی خوانده ایم و می دانیم که هر چیزی که متصور شویم دیر یا زود در دنیا و زندگی واقعی ما رخ نشان خواهد  داد .

2- وسواس آلودگی :

اختلال وسواس آلودگی زمانی اتفاق می افتد که فرد در ذهن خود احساس می کند دست بر هر چیزی که چه در محیط داخل خانه و محیط خارج از خانه می باشد ، آلوده می باشد و همه چیز در دور و اطراف او باید مرتبا شستشو و ضدعفونی بشود .

وسواس آلودگی در زمان شیوع کرونا

برای مثال در دوران شیوع ویروس کرونا همه افراد به نوعی با حد خفیف و کوچک این اختلال فکری دست و پنجه نرم کرده اند . فردی در طول تمام زمان روز در محیط خانه حضور داشت و هیچکس از اعضای خانواده او نیز از خانه خارج نشده اند فردی که همچین وضعیتی را تجربه می کرد در هر لحظه الکل و مایع ضدعفونی کننده به دست داشت و برای جلوگیری از مبتلا شدن به ویروس کرونا به هر چیزی که احتمال برخورد با آن را داشت ، ضدعفونی می نمود .

علائم وسواس آلودگی

• تمیز کردن مکرر اجزای خانه
• شستشوی مرتب اعضای بدن مثل دست ها و یا مسواک کردن مکرر
• استفاده بیش از حد از مواد ضد عفونی کننده در محیط های بسته مثل دستشویی و حمام

و بسیاری موارد دیگر افکاری هستند که فرد مبتلا به این نوع از اختلال وسواس فکری تجربه می نماید و فرد نیز با شستشو بیش از حد و حمام کردن سعی می کند تا از این حس رهایی پیدا کند .

گاهی این شستشو بیش از حد نیز خود تا حد بسیار زیادی خطر دیگری را بوجود میاورد برای مثال فردی که بیش از حد از مواد ضد عفونی کننده برای شستشوی دست های خود استفاده می نماید باعث می شود تا پوست بسیار خشک و غیر قابل منعطفی داشته باشد و این استفاده مکرر باعث شده است تا مشکلات جدی پوستی مثل اگزما و خشکی پوست شدیدی برای او بوجود بیاید .

در تعابیر دینی و مذهبی همواره تاکید بر میانه روی و حد تعادل شده است و عالمان و پیامبران مردم را به این اصل دعوت کرده اند که حتی در دین و دینداری نیز میانه روی کنید و هرگز به یک سمت رفتار و کردار شما سنگینی نکند .

3- وسواس احتکار :

در فرهنگ ایرانی جمله معروفی از قدیم وجود دارد که : “هر چیز که خوار آید یک روز به کار آید “ این جمله از آن جهت با اختلال وسواس احتکار ارتباط دارد که فرد مبتلا به این اختلال فکر می کند هر چیزی که روزی تهیه کرده است اگرچه بی فایده و بدون استفاده می باشد اما باید از آن نگهداری کرد زیرا روزی شاید به احتمال بسیار کمی به وجود آن احتیاج پیدا بشود . در حقیقت اختلال وسواس فکری احتکار عدم توانایی یک فرد در دور انداختن وسایل و اجزای دور انداختنی می باشد که اگر چه نگهداری از آنها بی فایده است اما باز هم از آنها نگهداری می نمایند .

4- وسواس به افکار مزاحم :

افکار مزاحم را در تعریفی جامع می توان به افکاری گاها بی ارتباط و بدون هیچگونه ذهنیت قبلی به ذهن فرد می رسد و باعث می شود حال جسمی و روحی فرد از حال روتین خود خارج بشود نسبت داد . این افکار غالبا در چارچوب احساساتی مثل خشم و وحشت و ایجاد وسوسه بوجود می آید و فرد بعد از اینکه به افکار مزاحمی دچار شد سعی می کند تا با دست احساسات ، روحیه خود را تخلیه بنماید .

وجه اشتراک بین تمامی افکار مزاحم آن است که هیچکدام از این افکار به طور اختیاری تولید نمی شوند یعنی هیچکس از قبل دوست ندارد که با اینچنین افکاری بجنگد و وجه دیگر آن ها نیز نمود رفتاری و ظاهری آنها می باشد که فرد بلافاصله بعد از رسیدن این افکار فشار خون بالایی را در بدن خود تجربه می نماید و حس پریشانی و بی حالی وجود او را فرا می گیرد .

این افکار بیشتر شامل وسواس درباره :

• روابط با دیگران
• کشتن دیگران
• خودکشی
• ترس در خرافات

می باشد .

5- وسواس تقارن :

یکی دیگر از انواع وسواس فکری ، اختلال تقارن و نظم می باشد . فرد مبتلا به این نوع وسواس ، علاقه دارد تا هر چیزی در سر تا سر خانه و یا هر مکان دیگری از تقارن خاصی برخوردار باشند . این تقارن باید هم از لحاظ احجام باشد و هم از لحاظ رنگ ها و شکل ها .

برای مثال در یک مورد از این اختلالات فکری فردی را مشاهده کردم که هر روز ساعت ها وقت خود را برای تنظیم کردن قفسه کتاب های خود می کرد تا هر دو طرف کتابخانه نسبت به یکدیگر تقارن داشته باشند . این اختلال باعث می شود تا فرد در حضور در اجتماعاتی که این نظم رعایت نمی شود ، رنج ببرد و اگر در جایی حضور یابد که این تقارن رعایت نشده باشد سعی می کند تا مدت زمانی که آنجا می باشد ، این نظم را به طور نسبی بوجود بیارد تا روح و فکر او در آرامشی قرار بگیرند .

علائم وسواس فکری :

در بین مواردی که به وسواس فکری مبتلا هستند ، مشاهده می شود که همگی دارای زمینه های وسواسی از کودکی بوده اند و این اختلال توسط بزرگتران آنان به آنها دیکته و اجبار شده است و نشانه هایی که در کودکی و نوجوانی فرد مشاهده می شود به مرور زمان و با افزایش سن به مرور بدتر و بدتر می شود و با نشانه های شدید تر و کنترل کننده تر نمایش می یابد .

علائم اختلال وسواس فکری عبارتند از :

• ترس از آلودگی ها
• ترس از برخورد با آسیب ها
• شستشو مرتب وسایل و تجهیزات
• نگرانی از صحت واقعیت ها با دست آویز هایی مثل قسم خوردن
• نگرانی از دست دادن چیز ها

علائمی شایع ای در بین افراد مبتلا به وسواس فکری می باشد

وسواس فکری و ژنتیک :

همانطور که توضیح دادیم ، وسواس فکری زمینه هایی در کودکی افراد دارد و این زمینه ها نیز از کسی جز محیط خانه و خانواده به کودک و نوجوان القا نخواهد شد . پس در حالت کلی می توان گفت که ژنتیک فکری و تکرار این وسواس ها در خانه باعث می شود تا در ذهن کودک محلی به نام وسواس ها بوجود بیاید و با هر بار که این رفتار ها و افکار تکرار می شود ، وسواس ها ریشه قوی تری در ذهن کودک داشته باشند .

بیشتر چه کسانی به وسواس فکری مبتلا می شوند ؟

مبتلایان به وسواس فکری در هر سن و جنسیت و قومیتی می توانند باشند و هیچ محدودیتی برای آنها نمی توان قائل شد اما در آمار های مربوط به سازمان مرکز بهداشت جهانی سنی در حدود 19 -24 میانگین گرفته شده است .

اما همانطور که گفته شد این آمار نمی تواند اطلاعات دقیقی از زمان مبتلا شدن به اختلال را برای ما شرح بدهد اما در این میانگین سنی به سبب آنکه فرد بیشتر از زندگی خانوادگی وارد زندگی اجتماعی می شود و توسط دیگران به نوعی مسخره و تحقیر می شود ، برای درمان این اختلال بیشتر به فکر می افتد زیرا در زندگی پیش خانوادگی این افکار دارای قدمت زیادی هستند و اگر فردی از خود وسواس نمایش بدهد اتفاق چندان دور از ذهنی نمی باشد اما در محیط های اجتماعی بزرگتر که فرد مستقل زندگی می کند ، عجیب و غریب بودن این رفتار به فرد نشان داده می شود .

وسواس فکری و دیگر اختلالات روانی :

اختلال وسواس فکری می تواند زمینه دیگر اختلالات روانی همچون اضطراب ، افسردگی ، گوشه گیری ، ترس و فوبیا و …. را در فرد بوجود بیاورد برای همین دلیل است که مشاوران پیشنهاد می کنند که بلافاصله بعد از درگیری شخص با اختلال وسواس فکری ، به روانشناس خوب مراجعه نمایند تا از وقوع این اختلالات سخت جلوگیری بشود .

افسردگی و وسواس فکری

افسردگی و وسواس فکری، اختلالاتی‌اند که کاملاً باهم در ارتباط هستند. رابطه بین این دو اختلال، به 2 شکل ممکن است:

1. افسردگی به عنوان عامل روانشناختی پایه: افسردگی ممکن است یک عامل پایه و اساسی برای بروز و تشدید علائم وسواس فکری باشد. افرادی که درگیر OCD هستند، اغلب احساس ناامیدی، بی‌ارزشی، ناراحتی و اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنند که همه این‌ها از علائم افسردگی است. این احساسات افسردگی می‌توانند باعث بروز و تشدید علائم وسواس فکری شوند و سبب ایجاد یک حلقه تداومی بین دو اختلال گردند.
2. وسواس فکری به عنوان عامل روانشناختی پایه: در برخی موارد، OCD ممکن است به عنوان یک عامل پایه برای بروز افسردگی عمل کند. افراد مبتلا به وسواس فکری با وسواس‌ها و عملکردهای جبرانی طولانی مدت روبرو هستند که می‌تواند باعث بروز ناامیدی، خستگی و در نهایت افسردگی شوند. این موضوع می‌تواند به تشدید افسردگی و ایجاد یک حلقه منفی بین دو اختلال منجر گردد.

درمان وسواس فکری :

پیچیدگی تشخیص و درمان وسواس فکری آنجا شکل می گیرد که فرد بدون آنکه خود متوجه بشود ، سالیان سالیان با این اختلال فکری زندگی کرده است و به نوعی این اختلال در او و در رفتار او نهادینه شده است اما پزشکان و روانشناسان سعی می کنند تا عینک حقیقت بینی در اختیار فرد مبتلا به آن قرار بدهند و برای آنان روشن سازند که این اختلال عصبی تا چه حد زندگی آنان را مختل کرده و باعث کاهش عملکرد مثبت روزانه فرد شده است . همانطور که گفته شد اختلال وسواس فکری انقدر در روحیه و افکار و شخصیت فرد ریشه می دواند که فرد با خود تصور می کند کسانی که به اندازه شخص من دچار حساسیت بر روی هر چیزی نیستند ، افرادی بی خیال و بی قید و بندی هستند و هرگز به این فکر نمی کنند که خودشان باید به فکر درمان اختلال وسواس فکری خود باشند .

درمان اختلال وسواس فکری نیز همچون سایر اختلالات روانی 2 راه اصلی در مقابل خود دارد که هرکدام از این شیوه ها بسته به شدت وسواس فکری و تشخیص پزشک راهنما به بیمار مبتلا به این اختلال تجویز خواهد شد .

درمان روانی وسواس فکری

در طی دوره  درمان وسواس فکری پزشک روانشناس سعی می کند تا با مراجعه کننده خود ارتباط ذهنی برقرار نماید و با نفوذ به عمق لایه های فکری شخص علت بوجود آمدن وسواس ها را متوجه بشود و بسته به اینکه فرد چگونه به وسواس فکری مبتلا شده است سعی می کند تا از مهمترین روش درمان اختلالات عصبی یعنی ، درمان فکری استفاده بنماید و با رو در رو قرار دادن فرد با وسواس های خود باعث می شود تا کم کم ترس بین فرد و وسواس هایش ریخته بشود .

دارو درمانی وسواس فکری :

در بین تعداد افرادی که برای درمان وسواس به روانشناسان مراجعه می نمایند ، جمعیت محدودی نمی توانند روند درمان خود را با روان درمانی تکمیل بنمایند از همین رو با مشورت با پزشک معالج خود باید دارو درمانی با دوز پایین را آغاز نمایند . دارو درمانی برای درمان اختلال وسواس فکری در الویت دوم نسبت به روان درمانی دارد و پزشک معالج در اختلالاتی با شدت زیاد بعد از گذشت مدت زمانی روی به دارو درمانی می آورد .