اختلال اضطراب اجتماعی

یکی از شرایطی که همه ما ممکن است در زندگی تجربه کنیم مواجهه با ترس و استرس در موقعیت‌های اجتماعی است. موقعیت‌هایی مانند یک مصاحبه‌ی کاری و یا حضور در مهمانی که هیچ‌کس را نمی‌شناسیم و با جلسات کاری که صحبت کردن در آنها برایمان دشوار است. در چنین مواقعی لرزش در صدا و سرخ‌شدن گونه‌ها و عرق کردن دست‌ها نشان از نگرانی و استرس در وجود ما هستند. اگر در مواقع این چنینی نتوانید به خوبی استرس و نگرانی‌تان را کنترل کنید و برقراری روابط اجتماعی هرچند کوچک برایتان دشوار باشد، ممکن است که به اختلال اضطراب اجتماعی دچار باشید. اختلال اضطراب اجتماعی یا همان هراس اجتماعی می‌تواند ابعاد عظیمی از زندگی شما را در برگیرد.

اختلال اضطراب اجتماعی چیست؟

اختلال اضطراب اجتماعی social anxiety disorder، فوبیا اجتماعی یا همان هراس اجتماعی نوعی اختلال است که فرد در آن از اینکه در یک موقعیت اجتماعی مورد تایید دیگران قرار نگیرد و یا قضاوت شود هراس دارد. این افراد اغلب از اینکه حوصله‌سر بر و یا احمق به نظر برسند می‌ترسند و ترجیح می‌دهند که در جمع‌هایی که چنین حسی به آنها دست می‌دهد حضور پیدا نکنند. اختلال اضطراب اجتماعی یا همان فوبیا اجتماعی در کنار اختلالات دیگری همچون اختلال شخصیت نمایشی، اختلال شخصیت مرزی و اختلال دو قطبی از انواع اختلالات شایع در بین افراد جامعه است.

ریشه‌ی این اختلال معمولا به دوران نوجوانی برمی‌گردد و تا سنین بزرگسالی ادامه خواهد داشت. هرچند اختلال اضطراب اجتماعی درمان‌پذیر است افراد کمی برای درمان این اختلال به روان‌درمانگران مراجعه می‌کنند. درمان این اختلال اهمیت بسیاری دارد و رها کردن آن به حال خود می‌تواند باعث بروز علائم افسردگی در افراد شود و زندگی اجتماعی آنها را تحت تاثیر قرار دهد.

تشخیص اضطراب اجتماعی

همان طور که اشاره کردیم افرادی که با اختلال اضطراب اجتماعی رو‌به‌رو هستند در موقعیت‌های اجتماعی دچار نگرانی و اضطراب می‌شوند و همواره از اینکه مورد قضاوت قرار بگیرند نگران هستند. اینکه دیگران چه فکری در مورد آنها می‌کنند برای آنها اهمیت بسیاری دارد. در صورت تشدید این علائم نیاز است که برای درمان این اختلال از یک متخصص کمک گرفته شود. یک روانشناس خوب می‌تواند با تشخیص اختلال اضطراب اجتماعی در فرد او را در درمان و حل این اختلال کمک کند.

علت اختلال اضطراب اجتماعی

در رابطه با علت اختلال اضطراب اجتماعی تحقیقات زیادی انجام شده است که  نشان می‌دهند اختلال اضطراب اجتماعی می‌تواند به دلایل گوناگونی در افراد بروز کند، در اینجا به چند مورد از آنها اشاره می‌کنیم:

اولین دلیلی که باعث بروز اختلال اضطراب اجتماعی می‌شود توارث است. در واقع تحقیقاتی که در این مورد انجام شده نشان می‌دهد که این اختلال می‌تواند به صورت موروثی انتقال داده شود.

تجربه‌های ناخوشایند در دوران کودکی و همچنین محیط اطراف از علت‌های دیگری هستند که می‌توانند منجر به بروز اضطراب اجتماعی در افراد شود. روانشناسان عقیده دارند خانواده‌هایی که فرزندانشان را بیش از اندازه کنترل می‌کنند می‌توانند باعث بروز اضطراب اجتماعی در آنها شوند. محیط نیز در شکل‌گیری اضطراب اجتماعی تاثیرگذار است به این شکل که فرد با دیدن رفتار‌های اضطرابی دیگران دچار این اختلال می‌شود.

یکی دیگر از عواملی که موجب اختلال اضطراب اجتماعی می‌شود ساختاری به نام آمیگدال در مغز است. این ساختار در پاسخ به ترس نقش مهمی دارد، افرادی که آمیگدال آنها بیش فعال است پاسخ قوی‌تری نیز به ترس می‌دهند و در نتیجه با اضطراب و استرس بیشتری نیز مواجه می‌شوند.

از دیگر مواردی که فرد را به سمت اختلال اضطراب اجتماعی سوق می‌دهند داشتن مشکلات جسمانی است. بیماری‌هایی که در ظاهر فرد تغییر ایجاد می‌کنند، لکنت زبان، بیماری‌هایی چون پارکینسون و دیگر بیماری‌هایی که به صورت فیزیکی در فرد نمود پیدا می‌کند ممکن است باعث افزایش توجه فرد به ظاهرش شود و همین موضوع باعث تحریک اضطراب اجتماعی در او می‌شود.

ویژگی‌های شخصیتی از دیگر موارد مهم در ایجاد اضطراب اجتماعی است، کودکانی که آرام، خجالتی و کم‌حرف هستند در برخورد با موقعیت‌های اجتماعی جدید بیشتر دچار اضطراب اجتماعی می‌شوند

قرارگیری در موقعیت‌های اجتماعی جدید می‌تواند عامل دیگری در بروز اضطراب اجتماعی باشد. این موقعیت‌ها معمولا در سنین جوانی در آشنایی با افراد جدید یا سخنرانی در محل کار و مصاحبه‌های کاری برای افراد پیش می‌آید.

علائم اختلال اضطراب اجتماعی

تشخیص علائم اختلال اضطراب اجتماعی زمانی ممکن است که فرد در زندگی روزمره‌اش در محل کار یا در روابط اجتماعی‌اش با مشکل روبه‌رو شود و استرس و نگرانی جزئی جدایی‌ناپذیر از زندگی او شود. در اینجا قصد داریم برای آشنایی بیشتر با این اختلال به علائم آن بپردازیم:

• فردی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی است از اینکه مورد قضاوت قرار گیرد و یا خودش را شرمنده کند هراس دارد
• افرادی که به این اختلال دچار هستند همواره در موقعیت‌های اجتماعی گوناگون دچار استرس و اضطراب می‌شوند
• این افراد در موقعیت‌های اجتماعی با ترسی افراطی و غیر واقعی مواجه می‌شوند
• اضطراب و استرسی که این افراد با آن دست و پنجه نرم می‌کنند بر روی زندگی شخصی و شغلی آنها تاثیر می‌گذارد و عملکردشان را کاهش می‌دهد
• سرخ ‌شدن، لرزش دستان، لرزش صدا، افزایش ضربان قلب، عرق کردن از واکنش‌های فیزیکی است که این افراد در موقعیت‌های اجتماعی با آنها روبه‌رو می‌شوند
• احساس سرگیجه و حالت تهوع در موقعیت‌های اجتماعی از دیگر علائم اختلال اضطراب اجتماعی است
• این افراد معمولا از برقراری ارتباط چشمی با دیگران پرهیز می‌کنند
• لحن صحبت این افراد با دیگران در موقعیت‌های اجتماعی بسیار آرام است و تن صدای پایینی دارند
• از دیگر علائم فیزیکی این افراد در موقعیت‌های اجتماعی تغییر نوع ایستادن آنها است
• این افراد از اینکه خودشان را در موقعیت‌هایی استرس‌زا قرار دهند امتناع می‌کنند موقعیت‌هایی مانند سخنرانی کردن یا غذا خوردن در حضور دیگران
• لکنت زبان از دیگر علائمی است که در موقعیت‌های اجتماعی مختلف در این افراد بروز می‌کند
• جمع شدن اشک در چشمان و بالا رفتن ضربان قلب از دیگر علائم این اختلال است
• احساس سرما و یخ‌زدگی در پاها و دست‌ها
• اخلال در صحبت کردن

درمان اضطراب اجتماعی

برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی چه کنیم؟ چگونه اختلال اضطراب اجتماعی را درمان کنیم؟ این ها همه از جمله سوالاتی هستند که افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی تمایل دارند که پاسخشان را بدانند. در پاسخ به این سوال‌های باید بگوییم که درمان اختلال اضطراب اجتماعی در اغلب موارد به کمک متخصص روانشناس انجام می‌شود. دکتر روانشناس‌ با به کارگیری دو روش به درمان این اختلال می‌پردازند: روان‌درمانی و دارو درمانی

روان‌درمانی

روان‌درمانی روشی است که روان‌درمانگر از آن برای کمک به فرد دارای اختلال استفاده می‌کند. مراجعه به درمانگر امروزه بسیار رواج پیدا کرده است اما همواره افرادی هستند که از این موضوع شرم دارند و از صحبت کردن در مورد مشکلاتشان خجالت می‌کشند. اما آنچه که در این باره اهمیت دارد این است که متخصصان حوزه‌ی روانشناسی در حل بسیاری از مشکلات به ما کمک می‌کند و نیازی نیست که مراجعه به روانشناسان شرم داشته باشیم.

برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی از روش‌های مختلف روان‌درمانی استفاده می‌شود که CBT یکی از آنهاست. این روش برای درمان و اصلاح افکارمنفی افراد به کار برده می‌شود. CBT طوری طراحی شده است تاثیر مثتبی بر روی احساسات شما داشته باشد. CBT شامل سه نوع تکنیک است که در اینجا به آنها می‌پردازیم:

1.مواجه شدن با عامل اضطراب

مواجه شدن از جمله تکنیک‌های CBT است که در آن روان‌درمانگر سعی می‌کند با قرار دادن شما در شرایطی که در آن دچار اضطراب می‌شوید، به درمان اضطراب اجتماعی‌تان کمک کند. مواجهه به دو شکل تصور کردن و یا تجربه کردن موقعیت استرس‌زا صورت می‌گیرد. روان‌درمانگر در مراحل اول سعی می‌کند تا شرایط را برای شما شبیه‌سازی کند و سپس به تدریج شما را با موقعیت‌های زندگی واقعی رو‌به‌رو می‌کند.

2.تمرین‌های بازسازی شناختی

تمرینات بازسازی شناختی مجموعه‌ای از تمرینات است که از آنها برای یافتن افکار منفی، بررسی آنها و جانشین کردن آنها با افکار مثبت استفاده می‌شود. این تمرینات تاثیر زیادی در درمان اختلال اضطراب اجتماعی دارند.

3.تمرین مهارت‌های اجتماعی

یکی از بهترین‌ روش‌هایی که در روان‌درمانی CBT از آن استفاده می‌شود تمرین مهارت‌های اجتماعی است. در این نوع از روان‌درمانی تمرین‌های مختلفی من جمله نقش بازی کردن، قرار گرفتن در موقعیت‌های اجتماعی به صورت فرضی به کار گرفته می‌شود که به افراد در کاهش اضطراب کمک می‌کند. مهارت‌هایی که در این تمرین‌ها به آنها پرداخته می‌شود شامل برقراری تماس چشمی، برقراری تماس تلفنی، صحبت کردن در جمع و شروع مکالمه با دیگران است.

تکنیک ACT

ACT تکنیکی است که پس از CBT به وجود آمده است. مبنای این تکنیک فلسفه‌ی بودا است. این تکنیک به شما می‌آموزد که به جای تلاش برای از بین بردن تنش‌ها و اضطراب‌ها آنها را بپذیرید و با آنها زندگی کنید. روان‌درمانگری که در حوزه‌ی ACT کار می‌کند از تمرینات و آموزش‌هایی که به خود‌آگاهی کمک می‌کند در جهت بهبود اضطراب بیمار استفاده می‌کند.

استفاده از روانکاوی برای درمان اضطراب اجتماعی

روانکاوی درمانی است که در آن روان‌درمانگر به سراغ تنش‌ها و تجربه های دوران کودکی شما می‌رود. تجربه‌هایی که می‌تواند منشا اضطراب شما در دوران بزرگسالی باشد. این نوع درمان برای کسانی مناسب است که تنش‌های حل نشده‌ای در وجودشان دارند که از کودکی آنها نشات می‌گیرد. کاربرد دیگر روانکاوی تشخیص مقاوت در برابر درمان و تغییر است.

راهکارهای جانبی در درمان اختلال اضطراب اجتماعی

علاوه بر راهکارهایی که گفته شد روش‌هایی نیز وجود دارد که به صورت علمی ثابت نشده‌اند اما می‌توانند برای کاهش استرس و کنترل اضطراب مفید باشند. این راهکار‌ها شامل انجام حرکت‌های یوگا، استفاده از مکمل‌های غذایی، عطردرمانی و روش‌های این‌چنینی هستند که می‌توانند به صورت مقطعی اضطراب را کاهش دهند.

دارودرمانی برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی

دارودرمانی یکی دیگر از روش‌های درمان اختلال اضطراب اجتماعی است. دارو‌هایی که برای این اختلال به کار برده می‌شوند متفاوت هستند و هرکدام مزایا و معایب گوناگونی دارند. به شکلی که ممکن است برخی از داروها در درمان و بهبود علائم مفید باشند و بعضی دیگر اثرگذار نباشند. در ادامه به انواع داروهایی که برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی استفاده می‌شود اشاره می‌کنیم:

داروهای SSRI

داروهای SSRI یا همان داروهای بازدارنده‌ی انتخابی بازجذب سروتونین معمولا به عنوان اولین خط درمانی برای درمان اضطراب استفاده می‌شوند دلیل این امر را می‌توان عوارض جانبی اندک و استفاده‌ی آسان این دارو دانست. اما نکته‌ای که در استفاده از این داروها اهمیت دارد این است که ترک داروهای SSRI می‌تواند باعث بروز یک سری از عوارض شود به همین دلیل نیز نیاز است که در پایان دوره‌ مصرف دارو تیپرtaper شود.

دارو‌های SNRI

SNRIها دسته‌ای از داروهای ضد افسردگی هستند که برای درمان اضطراب به کار می‌روند. عملکرد این داروها بر روی نوراپی‌نفرین و سروتونین است. این داروها انواع مختلفی دارند که از آن جمله می‌توان به دسونالاکسین، ونلافاکسین، دولوکستین اشاره کرد.

داروهای MAOI

این دارو‌ها در گذشته به عنوان موثر‌ترین داروها برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی به کار برده می‌شدند. اما در صورتی که این دارو‌ها به صورت صحیح استفاده نشوند می‌توانند عوارض جانبی بسیاری را به همراه داشته باشند. از انواع داروهای MAOI می‌توان به ایزوکربوکسید، ترانیل سیپرومین و فنلزین اشاره کرد.

دارو‌های مسدود کننده بتا

برای کاهش استرس و اضطراب قبل از یک موقعیت اضطراب‌آور مانند یک جلسه کاری یا سخنرانی می‌توان از مسدود‌کننده‌های بتا استفاده کرد. این دارو از بروز علائمی مانند بالا رفتن ضربان قلب، لرزش در دست‌ها جلوگیری می‌کند و آنها را کاهش می‌دهد. از انواع دارو‌های مسدود‌کننده بتا می‌‌توان به پروپرانولول و آنتولول اشاره کرد.

داروهای بنزودیازپین

داروهای بنزودیازپین از انواع دیگر داروهایی هستند که برای درمان اضطراب اجتماعی به کار برده می‌شوند. این داروها آرامش‌بخش هستند و همین ویژگی باعث می‌شود که سیستم عصبی مرکزی با سرعت کمتری عمل کند و در نتیجه فرد با اضطراب کمتری مواجه شود. هرچند سرعت اثرگذاری این دارو‌ها بسیار زیاد است اعتیاد آوری آنها باعث می‌شود که تجویز آنها برای کسانی که با مشکل سوء مصرف مواد مخدر روبه‌رو هستند با احتیاط صورت گیرد. این دارو نیز انواع مختلفی دارد که شامل لورازپام، آلپازولام، دیازپام و کلونازپام می‌باشد.

انواع دیگر داروهای کاهنده‌ی اضطراب

پزشکان از دار‌و‌های دیگری نیز برای درمان اختلال اضطراب اجتماعی استفاده می‌کنند. این داروها شامل هیدروکسیزین و هیدروکلراید بوسپیرون هستند.

درمان اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان

کودکان نیز مانند بزرگسالان ممکن است دچار اختلال اضطراب اجتماعی می‌شوند. گاهی والدین از علائمی که نشان از وجود اختلال اضطراب اجتماعی در فرزندشان می‌باشد غافل می‌شوند و آنها را جدی نمی‌گیرند. این علائم در سنین مختلف به شکل‌های گوناگونی بروز می‌کند:

علائم اختلال اضطراب اجتماعی در کودکان قبل از ورود به مدرسه

• داشتن ترس و نگرانی از دیدن و تجربه کردن چیز‌های جدید
• عدم توانایی در صحبت با دیگران
• وابسته بودن به والدین
• گریه کردن و نق‌زدن‌

علائم اختلال اضطراب اجتماعی در سنین مدرسه

• ترس از صحبت کردن با بزرگسالان
• ترس از دیدن آدم‌های جدید
• ترس از مورد قضاوت قرار گرفتن
• ترس از انجام فعالیت‌های تیمی مانند ورزش
• ترس از برقراری ارتباط با دیگر کودکان
• ترس از صحبت کردن در کلاس و پاسخ دادن به سوالات

اختلال اضطراب اجتماعی به دلایل گوناگونی در کودکان رخ می‌دهد این دلایل شامل وراثت، تاثیر محیط و برخورد والدین است. گاهی والدین با سرزنش کردن کودکان باعث آزار آنها می‌شوند اما نکته‌ای که در برخورد با این کودکان وجود دارد این است که باید از آنها حمایت شود و برای درمان این اختلال به روانشناس مراجعه شود.

عوارض اختلال اضطراب اجتماعی

اختلال اضطراب اجتماعی مانند هر اختلال دیگری می‌تواند باعث بروز عوارضی در افراد شود که برای جلوگیری از آنها لازم است که حتما به یک متخصص مراجعه شود. از جمله‌ی این عوارض می‌توان به این موارد اشاره کرد:

• عدم توانایی در دفاع کردن از خود
• افسردگی
• عدم توانایی در پذیرش انتقاد
• روابط اجتماعی ضعیف
• مهارت‌های ارتباطی پایین
• خودکشی یا فکر کردن به آن
• مصرف افراطی الکل و مواد مخدر

تست اختلال اضطراب اجتماعی

تست اختلال اضطراب اجتماعی یا همان SAIN تستی است که توسط فردی به نام کانور و همکارانش طراحی شده است. این تست شامل هفده سوال است که فرد را از سه منظر می‌سنجد: ترس، مشکلات جسمانی ناشی از اضطراب اجتماعی و اجتناب. این تست پنج گزینه‌ای است و روانشناسان در ایران و سایر کشورها از آن برای ارزیابی میزان اضطراب استفاده می‌کنند.