مشاوره خودشناسی (Self-Knowledge) چیست؟

خودشناسی در روانشناسی، اشاره دارد به “اطلاعات عینی و واقعی که فرد در مورد خودش دارد” و اطلاعاتی درباره وضعیت عاطفی، ویژگی های شخصیتی، روابط، الگوهای رفتاری، نظرات، باورها، ارزش ها، نیازها، اهداف، ترجیحات و هویت اجتماعی فرد را شامل می شود. توجه به این نکته مهم است که خودشناسی نوعی اطلاعات ثابت برای به دست آوردن نیست، بلکه مانند شخصیت فرد، پویا و دائما در حال تغییر است. همانطور که فرد در طول زندگی خود یاد می گیرد و رشد می کند، توانایی فرد در شناخت خود و آگاهی از اینکه چه کسی هست نیز، دائما تغییر می کند. به طور کلی، خودشناسی در خلال فرآیندهای خود انعکاسی و اجتماعی، شکل می گیرد، اما نمی توان تنها منبع حصول آن را، درون نگری دانست.

منابع اصلی خودشناسی

به عقیده براون، پنج منبع اصلی برای خودشناسی وجود دارد:

ویژگی های ظاهری در خود شناسی: این دسته از داده ها، به واسطه وضعیت فیزیکی فرد مانند قد، وزن، رنگ چشم و… به دست می آید.

مقایسه در خودشناسی: بخش قابل توجهی از خودشناسی، هنگامی اتفاق می افتد که فرد خودش را با دیگران مقایسه می کند. این مقایسه می تواند به دو صورت مقایسه با افراد بهتر یا بدتر انجام شود.

ارزیابی های دیگران: در حالت دیگری از کسب خودشناسی، فرد به ارزیابی دیگران درباره خودش توجه می کند. این امر بیانگر این واقعیت است که ما خود را از انعکاس منظر دیگران می شناسیم.

درون نگری: بخشی از خودشناسی فرد، از طریق مشاهده درونی افکار، احساسات، انگیزه ها و خواسته ها به دست می آید. به عبارتی می توان گفت که درون نگری با خودشناسی در هم تنیده شده و به طور گسترده ای، با آن مرتبط است.

خود آگاهی در خودشناسی: مشاهده و بررسی رفتار خود، که اصطلاحا خود آگاهی نامیده می شود نیز، یکی از منابع خودشناسی است.

علاوه بر موارد ذکر شده، شافنر نیز، دو منبع اضافی برای خودشناسی معرفی می کند:

رویکردهای CBT در خودشناسی:

به عقیده او، یکی از منابع خودشناسی، تحلیل های منطقی از فرآیند تفکرات منفی ما است که از طریق درمان های شناختی-رفتاری یا CBT حاصل می شود. این همان چیزی است که در روانشناسی، مشاوره خودشناسی نامیده می شود.

تکنیک های ذهن آگاهی:

تکنیک ‌های مبتنی بر ذهن ‌آگاهی به فرد کمک می‌کنند تا مهارت‌ های هوش هیجانی خود را ارزیابی و تقویت کرده و از ین طریق، به شناخت بهتر خود دست یابد.

در مجموع، می توان گفت که خودشناسی از طریق ترکیبی از موارد فوق حاصل می گردد. با این اوصاف، می توان گفت که مشاوره خودشناسی، اشاره به فرآیندی که دارد که در طی آن، روانشناس، علاوه بر راهنمایی فرد در راستای یافتن راه ها و تکنیک های شناخت خود، به فرد کمک می کند تا نواقص و آسیب های موجود در این داده ها را دریافته و سپس به اصلاح و بهبود آن ها بپردازد.

اهمیت خودشناسی

یکی از موارد لازم و ضروری، به منظور بهبود عملکردهای روانی و ذهنی فرد، خودشناسی است و شناخت خوب خود، منجر به تصمیم گیری واقع بینانه در رابطه با جنبه های کلیدی زندگی فرد می شود. فرد تا زمانی که شناخت صحیحی از خود نداشته باشد، نمی تواند موارد مخل و آنچه که نیاز به اصلاح و بهبود دارد را، بیاید.

در واقع، افرادی که خود را دقیق نمی بینند و نمی شناسند، احتمالا به خود و زندگی خود آسیب می زنند. زیرا ممکن است خلاف آنچه مناسبشان است، عمل کنند. جنبه های مهمی که به دلیل عدم شناخت خود، اغلب در معرض خطر قرار می گیرند، شامل انتخاب شریک زندگی، تحصیلات و انتخاب های شغلی و مکان و نحوه زندگی کردن… می شود که می توانند خطر را به بخش های دیگری نیز منتقل کنند.

نقص در خودشناسی، همچنین می تواند منجر به برآورد بیش از حد نقاط قوت یا نقاط ضعف ذهنی شود که این امر به رضایت کمتر از زندگی و عملکرد تحصیلی ضعیف و یا اعتماد به نفس کاذب و شکست های متعدد ناشی از آن، می انجامد.

مزایا خودشناسی

• خودشناسی می تواند میل به یادگیری و معنا بخشیدن به تجربیات را ارضا کند.
• خودشناسی، از ایجاد تعارض میان خودآگاهی و برداشت دیگران از فرد، پیشگیری می کند.
• خودشناسی، فرد را از هوس های غیرمنطقی که به صورت ناخودآگاه در او وجود دارد، رهایی می بخشد.
• خودشناسی به فرد کمک می کند تا به جای واکنش پذیری، پاسخ های پیشگیرانه را ارائه کند.
• در نتیجه اولین و ضروری ترین قدم برای ایجاد تغییرات مثبت، خودشناسی، خواهد بود.

به عبارت دیگر، خودشناسی، فرد را مجاب می کند تا نسبت به احساسات خود سوء ظن متعادلی داشته باشد. مزایای دیگر خودشناسی، می تواند شامل کاهش سطح ناامیدی، ناامنی، حسادت و استرس باشد. علاوه بر این، فرد را در راستای، تقویت توانایی پذیرش مسئولیت احساسات خود یاری کرده و همدلی و شفقت را افزایش می دهد. در نهایت، این امر، به شکل گیری درک فرد از دیگران، به عنوان یک نقطه مرجع برای ارزیابی کمک خواهد کرد.

رابطه میان خودشناسی و تسلط بر خود

اگرچه  یادگیری در مورد خود، یک سفر روشنگرانه است، اما این همیشه هم ساده نیست. ذهن ما به طرز ماهرانه ای مکانیسم هایی را می سازد تا افکار و احساسات ناخوشایند یا اضطراب آور را خارج از آگاهی خود نگه دارد. این مکانیسم ‌ها، مانند فراموشی عمدی یا سرکوب ناخودآگاه، می‌توانند باعث شوند که ما از تامل لازم برای دستیابی به خودشناسی اجتناب کنیم. این امر، به این دلیل است که ما تمایل بیشتری به حفظ تصویر درونی خاصی از خود داریم تا اینکه بدانیم واقعا چه کسی هستیم. نتیجه نهایی این است که اغلب فاقد خودشناسی هستیم و از محاسن آن در زندگی شخصی و حرفه ای خود بی اطلاع می مانیم.

از آنجایی که خودشناسی ارزیابی های صادقانه از خود و سایر اطلاعات به دست آمده را شامل می شود، فرد می تواند از آن، به منظور ایجاد تغییرات مثبت و تسلط بر جنبه های زندگی خود استفاده کند. به عبارت دیگر، خودشناسی برای ایجاد یک روایت معنادار از اعمال گذشته، حال و آینده، احساس تداوم در طول زمان، احساس منحصر به فرد بودن و در عین حال مشابه بودن با دیگران، یک فرآیند ضروری به حساب می آید. این بدین معنا است که شناخت خود، توانایی فرد را برای داشتن یک زندگی منسجم و رضایت بخش افزایش می دهد. علاوه بر این، او را در درک انگیزه‌ ها و ترس‌ های اصلی خود(ترس از آلودگی٬ ترس از آسانسور٬ ترس از مرگ و…) و همچنین کنترل و میدیرت احساسات یاری می کند. در مقابل، ناتوانی در تشخیص احساسات اثر عکس داشته و فرد را آسیب پذیرتر می کند. خودشناسی می تواند انگیزه ای باشد برای دنبال کردن پروژه های بلندپروازانه، روابط و سایر چالش ها، در حالی که فقدان این بینش، آرزوهای بزرگ را مهار کند

چرا بسیاری از افراد از خودشناسی، اجتناب می کنند؟

گفتیم که خودشناسی، جنبه های بسیاری از درونیات فرد که در حالت ممکن است غیر قابل دسترس باشند را آشکار می کند. کشف این جنبه های ناشناخته، اما گاهی می تواند خطرناک باشد، زیرا ممکن است اطلاعاتی را آشکار کند که با باورهای فعلی فرد در تضاد بوده و پذیرش آن دشوار باشد. از آنجا که انسان، بیشتر تمایل دارد تا بر جنبه های مثبت و قابل مشاهده خود تمرکز کند، شناخت این جنبه های منفی، او را خشنود نخواهد کرد. در نتیجه بسیاری از این کار سر باز می زنند و تمایلی به درون نگری و خودشناسی ندارند. انواع فرآیندهای روانی نزدیک به هم نیز به کمک فرد می آیند و حواس جویندگان اطلاعات را پرت کرده و موانعی را برای خودشناسی ایجاد می کنند.

تمایز میان خودشناسی و انواع شناخت از خود

برخی اصلاحات در ادبیات عمومی وجود دارد که ممکن است اغلب با خودشناسی اشتباه گرفته شود. در اینجا به معرفی و ذکر تمایز میان آن ها با مفهوم خودشناسی خواهیم پرداخت:

خودشناسی(Self-Knowledge) در مقابل خودآگاهی(Self-Awareness):

همانگونه که گفته شد خودشناسی به اطلاعاتی در مورد تمایلات ذهنی و درونی، مانند وضعیت عاطفی، ویژگی های شخصیتی و الگوهای رفتاری فرد اشاره دارد. بسیاری از روانشناسان، خودآگاهی را یکی از پله ها، در مسیر خودشناسی و نه معادل با خودشناسی، می دانند. به عقیده آن ها، در خودآگاهی، ذهن، تجربیات و احساسات مربوطه را مورد بررسی قرار می دهد و این بررسی می ‌تواند هم غیرواکنشی و هم بدون قضاوت باشد. بنابراین مفهوم خودآگاهی را می توان به عنوان “آگاه بودن از خلق و خو و افکارمان در مورد آن خلق و خو” تعریف کرد. خودآگاهی می تواند دارای مزایایی شامل افزایش هوش هیجانی، همدلی و مهارت های گوش دادن باشد. این همدلی قوی و مهارت های گوش دادن در برقراری ارتباط و ایجاد روابط بین فردی تاثیر به سزایی خواهد داشت. علاوه بر این، خودآگاهی، می تواند تفکر انتقادی و تصمیم گیری را نیز تقویت می کند.

خودشناسی در مقابل هویت شخصی(Self-Identity) و خودپنداره(Self-Concept):

هویت، «بخشی از خود» است که در هنگام تعامل با دیگران، فراخوانده می شود. تعداد هویت ‌های مرتبط با یک فرد، با نقش ‌هایی که فرد ایفا می کند، مانند فرزند، والدین، کارمند، دوست و همسر و… مطابقت دارد. برجستگی هویت، اشاره به این امر دارد که فرد چگونه می تواند هویت های متععد خود را به صورت سلسله مراتبی، سازماندهی کند، زیرا هویت ها، معنا یا وضعیت یکسانی ندارند. خودپنداره نیز، تصویری است که فرد درباره خود ایجا کرده و بر خلاف خودشناسی، می تواند حتی مبتنی بر واقعیت نباشد. خودپنداره را می توان با استفاده از ارزیابی هایی مانند پرسشنامه خودپنداره مشخص کرد. این ابزار، با 48 سوال برای ارزیابی حوزه های خود از قبیل اخلاقی، فکری، اجتماعی، جسمانی، آموزشی و خلقی، نتیجه گیری می کند. خودپنداره بر اساس باورهای فرد مربوط به خودش ایجاد می شود، در حالی که خودشناسی از منابع مختلف درونی و بیرونی حاصل می گردد. فقدان وضوح و ثبات خودپنداره، می تواند با عزت نفس پایین، خود تحلیلی مزمن، روان رنجورخویی بالا، توافق پذیری پایین و وظیفه شناسی پایین همراه باشد.

چگونه خودشناسی(شناخت خود) را آغاز کنیم؟

راه های مختلفی وجود دارد که می توان به وسیله آن، شناخت خود را آغاز کرد. در اینجا به چند مورد مهم و اثر گذار اشاره می کنیم:

• نوشتن افکار و احساسات خود در یک دفترچه خصوصی، ابزار قدرتمندی است که به شما کمک می کند خود را بهتر بشناسید. نوشتار، می تواند تاثیر بسیاری بر سلامت روانی و عاطفی فرد از جمله بهبود مهارت های تفکر انتقادی، اولویت بندی اهداف و کاهش افسردگی و اضطراب اجتماعی بر جای بگذارد. همچنین می تواند به عنوان بازتاب بایگانی شده ای از شخصیت شما عمل کرده و به شما امکان می دهد رشد شخصی خود را در طول زمان دنبال کنید.
• انجام تمرینات مدیتیشن مبتنی بر تمرکز حواس به شما این امکان را می دهد که از الگوهای فکری، احساسات، و تجربیات استرس و شادی خود آگاهی کامل پیدا کنید. با این حال، شیوه های ذهن آگاهی محدود به حوزه مراقبه نیست. هر فعالیتی را می توان با دقت انجام داد، از شستن ظروف گرفته تا شرکت در یک جلسه در محل کار. نکته کلیدی این است که در هر کاری که انجام می دهید با توجه و مشاهده غیر قضاوتی عناصر لحظه حال، آن را انجام دهید. در مواقعی که ذهن تان پرت شد، فقط با مهربانی، آن را به کار خود بازگردانید. باید توجه داشته باشید که تمرین ‌های مدیتیشن و ذهن آگاهی برای همه افراد به یک اندازه مناسب نیست. برای مثال افرادی که سابقه تروما، PTSD و یا افکار خودکشی دارند، باید در این خصوص با احتیاط عمل کرده و بهتر است با توصیه درمانگر، تمرینات را آغاز کنند.
• از آنجایی که ذهن شما، همواره موانعی بر سر راه خودشناسی ایجاد می کند، باید راه هایی را برای دور زدن آن ها بیابید. یکی از راه‌ های انجام این کار، جستجوی بازخورد از یک همکار یا دوستی است که به او اعتماد دارید تا اطلاعات صادقانه ای به شما بدهد. این می تواند راهی عالی برای دستیابی به دیدگاهی به دور از تعصب شخصی شما باشد.
• توجه به این نکته مهم است که در فرآیند کسب خودشناسی، ممکن است همیشه آنچه را که می بینید دوست نداشته باشید. با این حال، برای دریافت شناختی معتبر از خود، مهم است که نکات منفی را همراه با مثبت در آغوش بگیرید. احساسات منفی طبیعی هستند و کمک مهمی برای آگاهی بیشتر از محیط اطرافتان خواهند کرد.
• یکی از راه های دیگر در مسیر خودشناسی، آن است که در مورد نقاط قوت خود بیاموزید. در این راه می توانید از پرسشنامه ها نظرسنجی های از پیش آماده استفاده کنید. پس از یافتن آن ها، با نگاهی به 5 نقطه قوت خود، از خود بپرسید: آیا این منِ واقعی هستم؟ آیا از استفاده از این نیرو لذت می برم؟ آیا آن را انرژی زا و هیجان انگیز می دانم؟ هنگامی که به نقاط قوت خود فکر کردید، سعی کنید هر روز در طول یک هفته از یکی از آن ها به روشی جدید استفاده کنید.
• تلاش کنید تا اهداف زندگی خود را کشف کنید، مهمترین رویدادهای زندگی و نقاط عطف خود را شناسایی کنید. به این فکر کنید که در حال حاضر مهمترین اهداف زندگی شما چیست. فعالیت ها یا اقدامات اصلی که برای دستیابی به آن ها باید انجام دهید چیست؟ مسیر دستیابی به اهداف خود را برنامه ریزی کنید و در عین حال جایگزین ها و چالش های بالقوه را نیز در نظر بگیرید. همچنین می توانید نظرات خود را با کسی در میان بگذارید و از او درباره آن ها سوال کنید.
• لازم است مهربانی با خود را تمرین کنید. هرچه بیشتر در مورد خودتان بیاموزید، بیشتر وسوسه می شوید که خودتان را انتقادی قضاوت کنید یا درگیر تغییر نقاط ضعف خود شوید. میل خود برای خودسازی را با مهربانی و شفقت و پذیرش خود متعادل کنید. برای قدردانی از سختی کار برای رسیدن به اینجا و جشن گرفتن دستاوردهای بزرگ و کوچک خود وقت بگذارید.
• از کمک خواستن نترسید. در مسیر کسب خودشناسی، راهنمایی ها و همراهی یک متخصص سلامت روان، می تواند کارتان را ساده تر کند. کمک خواستن از یک مشاور و روانشناس خوب می تواند علاوه بر تسهیل کسب آگاهی، راه هایی را نیز به منظور بهبود و ایجاد تغییرات مثبت و موثر پیش پایتان قرار دهد. در صورت نیاز به مشاوره خودشناسی، می توانید جهت رزرو نوبت و دریافت مشاوره با شماره تلفن 02188217088 تماس بگیرید.

چه زمانی به مشاوره خودشناسی نیاز است؟

مشاوره خودشناسی می تواند در موقعیت های مختلف مفید باشد، از جمله:

احساس گیر افتادن یا گم شدن:

اگر احساس می کنید در مسیر زندگی خود گیر افتاده اید یا مطمئن نیستید، مشاوره خودشناسی می تواند به شما کمک کند تا به وضوح برسید و ارزش ها، نقاط قوت و اهداف خود را شناسایی کنید.

مسائل مربوط به رابطه:

مشاوره خودشناسی می تواند به شما در درک الگوهای خود در روابط و شناسایی هر گونه مسائل اساسی که ممکن است به مشکلات رابطه کمک کند کمک کند.

رفتارهای خود تخریبی:

اگر درگیر رفتارهای خود تخریبی هستید، مانند سوء مصرف مواد، آسیب رساندن به خود، یا روابط ناسالم، مشاوره خودشناسی می تواند به شما در شناسایی علل ریشه ای این رفتارها و ایجاد راهبردهای مقابله ای سالم تری کمک کند.

مسائل مربوط به سلامت روان:

مشاوره خودشناسی می تواند برای افراد مبتلا به مسائل بهداشت روانی مانند اضطراب، افسردگی یا تروما مفید باشد. با افزایش خودآگاهی، افراد می توانند درک بهتری از افکار، احساسات و رفتارهای خود به دست آورند که می تواند در مدیریت این شرایط مفید باشد.

رشد شخصی:

مشاوره خودشناسی می تواند به افرادی که علاقه مند به رشد شخصی و خودسازی هستند کمک کند. با به دست آوردن درک عمیق تر از خود، افراد می توانند زمینه های رشد را شناسایی کرده و برای تبدیل شدن به بهترین نسخه از خود تلاش کنند.

مشاوره خودآگاهی می تواند برای هر کسی که علاقه مند به درک عمیق تر از خود و بهبود زندگی خود است مفید باشد. این می تواند به ویژه برای افرادی که در روابط، سلامت روان یا رشد شخصی مشکلاتی را تجربه می کنند مفید باشد