خانواده درمانی (اهداف و روش های خانواده درمانی + مزایا)

خانواده اولین اجتماع کوچکی است که هر شخص در آن متولد می شود. در واقع همه افراد اولین ارتباطات خود را با خانواده شان برقرار می کنند و همچنین احساسات اولیه در این اجتماع شکل می گیرد. در واقع این اجتماع کوچک و اساسی، نقش پر رنگی را در شکل گیری شخصیت هر شخص ایفا می کند و تاثیر مستقیمی بر روی فرد دارد. نیاز های اولیه عاطفی توسط خانواده بر طرف می شود و تا حد بالایی بر روی ارتقای سلامت روانی و عاطفی فرد تاثیر گذار است.

علاوه بر فرزند، تمام اعضای خانواده از جمله پدر، مادر، خواهر، برادر و… بیشتر وقتشان را در فضای خانوادگی می گذرانند. بنابراین می توان گفت خانواده مهم ترین و اساسی ترین اجتماعی است که اعضای آن در آن رشد می کنند. در نتیجه استحکام و ثبات برای اعضای خانواده بسیار با اهمیت است.

اعضای خانواده به دلیل اختلاف سنی و دلایل دیگر ممکن است دچار اختلاف شوند. این اختلافات کاملا عادی است و می توان گفت تقریبا در همه خانواده ها وجود دارد. اما گاهی این اختلافات و مشکلات خانوادگی از سطح نرمال بالاتر می رود. این اختلافات می تواند به دلیل وابستگی زیاد میان اعضای خانواده، تاثیر مستقیمی بر روی اعضا بگذارد و باعث مشکلات روان شناختی در آن ها شود. در این وضعیت، معمولا با آسیب دیدن یک نفر از اعضا؛ اعضای دیگر هم دچار مشکلاتی از جمله مشکلات روانی می شوند.

بنابراین خانواده مانند یک دومینو است که در صورت آسیب دیدن یک شخص، مابقی هم از آن رنج می برند. برای مشکلات و اختلافات خانوادگی درمان های روانشناسی وجود دارد. یکی از مهم ترین این درمان ها، خانواده درمانی است. خانواده درمانی یک روش موثر در تغییر دادن عملکرد خانواده است که می تواند بر نگرش های اجتماعی و بهبود سیستم عاطفی خانواده تاثیر گذار باشد.

خانواده درمانی چیست؟

خانواده درمانی(Family therapy) یک نوع مشاوره روان درمانی است که تمرکز آن بر روی حل تعارضات خانواده، تقویت خانواده و مدیریت اختلافات و مشکلات خانوادگی است. این نوع روان درمانی کوتاه مدت است که توسط یک روانشناس یا درمانگر انجام می گیرد.

خانواده درمانی می تواند بر روی تمام اعضا خانواده، افرادی که که در جلسات شرکت می کنند و یا حتی یک نفر از اعضا خانواده انجام گیرد. خانواده درمانی بر یک اصل اساسی پایبند است. در این اصل گفته می شود که مشکل یکی از اعضای خانواده می تواند تاثیر مستقیمی بر روی اعضای دیگر داشته باشد و باعث درگیری آن ها شود. به همین علت تمرکز اصلی این روش درمانی، بر روی تعاملات خانوادگی و ارتباطات آن است و به شکل تخصصی آن را بررسی می کند.

برنامه درمانی بر اساس شرایط و مشکلات خاص هر خانواده متفاوت است. این برنامه های درمانی باعث بهبود عملکرد خانواده در زمینه های متفاوتی می شود. برنامه های خانواده درمانی به شما مهارت های لازم برای برخورد و بهبود وضعیت خانواده را ارائه می دهند که حتی پس از اتمام جلسات درمان، می توانید از آن ها به شکل موثر استفاده کنید.

خانواده درمانی از مددکاری اجتماعی قرن نوزدهم نشات گرفته است که تاکید بسیاری بر روی اختلال روانی اسکیزوفرنی در خانواده داشت و در طی مدت این روش درمانی به شکل گسترده ای شکل گرفت.

به چه علت به خانواده درمانی نیاز پیدا می کنیم؟

خانواده ها ممکن است در فضای خانواده با مشکلات و تعارضات بسیاری رو به رو شوند. این اختلافات و تعارضات تا حدی نرمال هستند اما زمانی که از حد عادی خود فراتر روند نیاز به خانواده درمانی دارند. خانواده درمانی یک روش درمانی است که به دلایل متفاوت در خانواده ها صورت می گیرد. در ادامه به برخی از این دلایل اشاره خواهد شد.

• الگوهای رفتاری نادرست در کودکان: در صورت مشاهده علائم و الگوهای رفتاری نادرست از جمله استرس و اضطراب،کمبود اعتماد به نفس در کودکان و پرخاشگری و بی حوصلگی در کودکان و نوجوانان می توانید به خانواده درمانی مراجعه کنید.
• ایجاد تنش و چالش در خانواده: وقوع اتفاقاتی مانند فوت یکی از اعضا، ازدواج و مهاجرت یکی از افراد خانواده می تواند تنش ها و چالش های زیادی را برای خانواده به ارمغان بیاورد که باید برای کنترل و درمان آن اقدام کنید.
• تعارضات و مشکلات شدید میان والدین و فرزندان: والدین و فرزندان به دلایل گوناگونی از جمله اختلافات سنی ممکن است تعارض و مشکلات زیادی را به وجود بیاورند که برای کنترل آن، خانواده درمانی بهترین روش است.
• از بین رفتن فضای حمایتی و همدلی در فضای خانواده: خانواده یک فضای کاملا عاطفی و احساسی است و در صورت از بین رفتن این فضای حمایتی و همدلی نمی تواند به شکل قبلی موثر باشد.
• عدم ارتباط موثر افراد خانواده با یکدیگر: معمولا تمام افراد احساسات خود را به شکل شفاف برای خانواده شرح می دهند و یا در صورت بروز اتفاقات از خانواده مشورت می گیرند که در صورت از بین رفتن این ارتباط، خانواده نیاز به درمان پیدا می کند.
• افزایش چالش های تربیت توسط والدین: معمولا والدین در هنگام تربیت فرزندان با چالش های بسیاری رو به رو هستند و با افزایش سن و افزایش این چالش ها، برای تربیت  بهتر فرزندان به خصوص تربیت نوجوانان خود باید به درمانگر مراجعه کنند.
• اتفاقات استرس زا: اتفاقاتی که برای یکی از اعضای خانواده پیش می آید، به شکل مستقیم بر روی اعضای دیگر تاثیر گذار است. بنابراین برای تعادل این فضا، در صورت بروز مشکلات باید به خانواده درمان مراجعه شود.
• اختلافات شدید میان زوجین: اختلافات و دعواهای طولانی مدت میان زوجین، به شکل مستقیم فرزندان را تحت تاثیر قرار می دهد و روحیه آن هارا تضعیف می کند که این اختلافات حتما باید مورد درمان قرار بگیرد.

اهداف خانواده درمانی چیست؟

اهداف خانواده درمانی علاوه بر رفع مشکلات خانوادگی، باعث رفع مشکلات فردی نشات گرفته از خانواده نیز می شود. اما به شکل کلی، خانواده درمانی می تواند تاثیر مستقیمی بر روی عملکرد خانواده بگذارد و آن را به یک اجتماع کوچک آرام تبدیل کند. همچنین این روش درمانی باعث می شود تا اعضای خانواده نسبت به یکدیگر از درک بهتری برخوردار شوند واز همین طریق اهداف خانواده درمانی دست یافتنی تر خواهد شد.

در ادامه به 5 مورد از مهم ترین اهداف خانواده درمانی اشاره خواهیم کرد:

• بهبود ارتباطات خانوادگی: خانواده درمانی به اعضا خانواده کمک می کند تا از طریق درک بهتر یکدیگر، بروز احساسات و گوش دادن به هم روابط و ارتباطات بهتری باهم برقرار کنند.
• کاهش مشکلات خانوادگی: در این روش درمانی از طریق آموزش روش های حل مسئله و اختلافات، به اعضا خانواده در حل مشکلات و اختلافات خانوادگی کمک بسزایی می کند.
• افزایش درک متقابل: این نوع درمان، باعث می شود که اعضا خانواده نسبت به یکدیگر احساسات عاطفی قوی ای داشته باشند تا از این طریق یکدیگر را بهتر کنند و همدل باشند.
• افزایش صمیمت در خانواده: خانواده درمانی با ایجاد مشوق های لازم برای تشویق و حمایت اعضا خانواده از یکدیگر، باعث افزایش صمیمت در خانواده می شود و آنرا به یک محیط سالم تبدیل می کند.
• سازگاری با چالش های زندگی: در صورت آسیب خانواده با چالش هایی مانند بیماری یکی از اعضا، فوت یکی از اعضا و یا تغییرات خانواده؛ خانواده درمانی می تواند سازگاری افراد با این موضوعات را بهبود ببخشد.

روش های خانواده درمانی

خانواده درمانی یک رویکرد درمانی نسبتا پیچیده است که به همین دلیل در آن از روش ها و تکنیک های متفاوتی برای درمان اعضا استفاده می شود. درمانگر با استفاده از روش های خانواده درمانی، بر روی مشکلات خانوادگی افراد تمرکز می کند و می تواند آن را به شکل کامل درمان کند. محبوب ترین روش های خانواده درمانی عبارت اند از:

خانواده درمانی سیستمی

در این رویکرد روانی اعتقاد بر این است که خانواده یک سیستم است که رفتار های هر یک اعضا بر اعضای دیگر تاثیر گذار است. همچنین مشکلات در این سیستم ناشی از الگوهای رفتاری نادرست اعضا می باشد. بنابراین این روش درمانی، کمک می کند تا این الگوهای نادرست شناسایی شود و سپس به درمان و تغییر این الگو ها می پردازد.

در خانواده درمانی سیستمی، معمولا درمانگر تلاش می کند با تمام اعضای خانواده در ارتباط باشد تا بتواند بهتر این الگو ها و رفتارهای نادرست را شناسایی کند. در این روش تمرکز اصلی بر روی ارتباطات و تعاملات اعضای خانواده با یکدیگر است و از این طریق می تواند بسیاری از تعارضات را بهبود ببخشد.

خانواده درمانی سیستمی برای طیف گسترده ای از مشکلات خانوادگی از جمله مشکلات عاطفی، زناشویی و مشکلات روانی در کودکان موثر می باشد و باعث بهبود روابط انسانی در خانواده ها می شود. اما در صورتی که اختلافات و مشکلات از سوی والیدن و زوجین باشد بهتر است از زوج درمانگر در ابتدا کمک بگیرند.

خانواده درمانی ساختاری

خانواده درمانی ساختاری یک روش درمانی متمرکز بر ساختار خانواده است. این رویکرد درمانی اولین بار توسط سالوادور مینوچین مطرح شده و پس از گذر زمان توسعه یافته است. در این رویکرد روانی خانواده را به شکل ساختاری بیان کرده است که در این ساختار قوانین، نقش ها و مرز های مشخصی وجود دارد که اعضای خانواده ملزم به رعایت آن ها هستند.

در این روش درمانی، درمانگر تلاش می کند تا با تمام اعضا خانواده ارتباط برقرار کند و از این طریق رفتار های آن ها با یکدیگر و مرز های مشخص را شناسایی کند. در این روش تلاش می شود که ساختار خانواده از جمله تعاملات و روابط اعضا با یکدیگر به خوبی مشخص شود و از این طریق درمانگر منشا مشکلات را شناسایی کند.

این رویکرد روانی برای مشکلات خانوادگی از جمله تعارضات و اختلافات خانوادگی بسیار موثر است و باعث ایجاد مرز های سالم در ساختار خانواده، بهبود روابط و تعاملات و تقویت ساختار خانواده خواهد شد.

خانواده درمانی تحلیلی

خانواده درمانی تحلیلی یکی دیگر از روش های درمانی خانوادگی است. این روش اعتقاد دارد که مشکلات خانوادگی بر اساس رفتار های نادرست ناخود آگاه افراد است. در این روش اغلب این رفتارهای ناخودآگاه از کودکی افراد شکل می گیرد و در گذر زمان باعث انجام این رفتارهای نادرست در فضای خانواده می شود.

این مورد بیشتر برای والدین خانواده کارایی دارد. والدین ممکن است در دوران کودکی بر اساس رفتارهای نادرست خانوادگی که داشتند، دچار یکسری اختلافات و تعارضات حل نشده در کودکی باشند. در این زمینه والدین تلاش می کنند که این موارد را برای کودکان خود مطرح کنند و به شکل ناخودآگاه دچار رفتارهای نادرست گذشته خود می شوند.

در این روش درمانی، درمانگر می تواند به خانواده کمک کند تا این الگوهای نادرست کودکی را به خوبی بشناسند و آن هارا درک کنند. سپس با شناسایی درست این الگو ها باعث تغییر الگوهای نادرست در رابطه با خود و خانواده شان شوند. و باعث جلوگیری از اختلالاتی جون افسردگی در نوجوانان خانواده شود.

خانواده درمانی بین نسلی

این روش درمانی در خانواده درمانی، اعتقاد دارد که اختلافات بروز شده در فضای خانواده ناشی از اختلاف نسلی میان اعضای خانواده است. در واقع اعضای خانواده ممکن از لحاظ نسلی تفاوت داشته باشند. برخی از اعضای خانواده از نسل های گذشته هستند و در نسل های گذشته الگو های رفتاری و عاطفی نادرستی غالب بوده است. بنابراین این افراد این الگوهارا به ارث می برند و از این طریق باعث ایجاد اختلافات و تعارضات در خانواده می شوند.

در این روش درمانگر افراد خانواده را با الگوهای نادرست گذشته و نسل قبلی آشنا می کند و تلاش می کند تا اعضای خانواده با این الگوهای نادرست آشنا شوند. پس از آشنایی با این الگو ها، افراد می توانند دقیق تر تاثیرات این الگو هارا در زندگی خانوادگی خود مشاهده کنند و از این طریق باعث ایجاد روابط و محیط سالم تر در خانواده می شود.

خانواده درمانی شناختی رفتاری

این روش درمانی بر روی افکار و رفتار نادرست و منفی اعضای خانواده با یکدیگر تمرکز دارد. در واقع اینکه اعضای خانواده چه افکاری نسبت به یکدیگر و موقعیت های زندگی شان دارند و یا واکنش و رفتارهای اعضای خانواده با یکدیگر چگونه است، این ها از مواردی هستند که در خانواده درمانی شناختی رفتاری مورد توجه قرار می گیرند.

درمانگر با استفاده از این روش، با تمام اعضای خانواده جلسه برگزار می کند. از طریق این جلسات با تمام افکار و رفتار های اعضا با یکدیگر اشنا می شود و افکار و رفتار منفی را به خوبی شناسایی می کند. سپس این افکار و باور های منفی را تغییر می دهد و در نهایت باعث تقویت خانواده و ایجاد افکار و رفتارهای مثبت میان اعضا خانواده می شود. همچنین این روش به افراد کمک می کند تا به شکل بهتری خشم خودرا کنترل کنند.

خانواده درمانی راهبردی

خانواده درمانی راهبردی یکی از روش های کوتاه مدت خانواده درمانی است. این روش درمانی بر خلاف سایر روش ها بر روی یک مشکل خاص خانواده تمرکز می کند و از طریق ارتباط با اعضای خانواده، ریشه اصلی این مشکلات را در فضای خانوادگی شناسایی می کند. در واقع اصول کاربردی در این روش، حل مسئله است.

در این روش درمانی، درمانگر یک مشکل خاص را مد نظر قرار می دهد و با استفاده از تکنیک های روان درمانی به ریشه یابی آن می پردازد. تلاش می کند الگو ها و رفتار های نادرست در ارتباط با این مشکل را تشخیص دهد و از این طریق می تواند الگو ها و رفتار های مثبت و درست را جایگزین الگو ها و رفتارهای منفی کند. در نهایت درمانگر خانواده را به سوی تغییر و حل مشکلات هدایت می کند.

خانواده درمانی چه مزایایی دارد؟

خانواده درمانی با هدف قرار دادن مشکلات و تعارض اصلی خانواده و تلاش برای بهبود آن، می تواند مزایای بسیار زیادی برای خانواده ها به همراه داشته باشد. این روش یک روش کاملا امن و موثر شناخته شده است که مزایای زیادی را به همراه دارد از جمله:

• این روش گفتگو و مشورت را میان اعضای خانواده افزایش می دهد.
• از سوء تفاهم ها و تعارضات احتمالی تا حد زیادی جلوگیری می کند.
• یک فضای امن را برای اعضای خانواده به وجود می آورد.
• سلامت روانی اعضای خانواده را بهبود می بخشد.
• اعضای خانواده می توانند بهتر احساسات یکدیگر را درک کنند.
• افراد را در قبال شرایط پیچیده خانواده سازگارتر می کند.
• باعث می شود افراد احساس شادی بیشتری در کنار یکدیگر کنند.
• روابط اجتماعی افراد را در طول مدت تقویت می کند.

آیا خانواده درمانی فقط برای خانواده های مشکل دار است؟

خیر. تمام خانواده چه دارای اختلافات هستند و چه دارای اختلاف نیستند؛ می توانند از خانواده درمانی بهره مند شوند. خانواده درمانی برای خانواده های عادی هم مزایای بسیار زیادی را به همراه دارد و می تواند از بروز مشکلات و اختلافات احتمالی در آن ها جلوگیری کند.

آیا خانواده درمانی یک درمان طولانی مدت است؟

جواب این سوال به میزان اختلافات و مشکلات خانواده بر میگردد. معمولا تمام اعضا خانواده باید تحت نظر پزشک مشاور قرار بگیرند تا الگوهای رفتاری نامناسب شناخته شود. به همین دلیل می توان گفت یک روش درمانی طولانی مدت است.

اما اگر مشکلات خانواده پیچیده نباشد، می توان در زمان کوتاه تری درمان صورت پذیرد.

چه توقعی باید از خانواده درمانی داشته باشیم؟

خانواده درمانی یک روش درمانی موثر است که تا حد بالایی اثربخش است. اما باید توجه داشته باشیم که هر روند درمان نیاز به همکاری خود ما و طی نمودن جلسات درمان را دارد. بنابراین در همان جلسه های نخستین، توقع معجزه از این روش درمانی را نداشته باشیم و با صبر و حوصله به درمان ادامه دهیم.

خانواده درمانی با چه محدودیت هایی رو به رو است؟

این روش درمانی علاوه بر اینکه مزایای بسیار زیادی دارد، اما متاسفانه در برخی از موادر با یکسری از محدودیت ها مواجه است. این محدودیت ها می تواند بر روی کیفیت جلسات درمانی تاثیر بگذارند و در صورت عدم همکاری طرفین نتیجه بخش نباشند.

مسائل جدی خانوادگی

برخی از مسائل خانوادگی بسیار جدی و پیچیده هستند. برای حل این نوع از مسائل، خانواده درمانی به تنهایی نمی تواند آن را درمان کند و باید از روش های درمانی مکمل هم در کنار آن استفاده شود.

طولانی بودن درمان

خانواده درمانی برای حل تعارضات و اختلافات به وقت کافی برای شناخت تمام اعضا خانواده نیاز دارد. این مدت زمان بر اساس نوع مشکل ممکن است طولانی مدت باشد و چندین سال طول بکشد.

همکاری همه اعضا خانواده

در حل برخی از مشکلات و اختلافات، تمام اعضا خانواده باید در جلسات درمان حضور داشته باشند و همکاری لازم را انجام دهند. در این میان ممکن است که برخی از اعضا مخالفت کنند و همکاری لازم را انجام ندهند.

چالش های مالی

خانواده درمانی به علت طولانی بودن فرایند درمان آن، جلسات زیادی را باید تحت نظر درمانگر باشید. به همین دلیل ممکن است بعضی از خانواده ها با چالش های مالی رو به رو باشند.

تشدید اختلافات

خانواده درمانی تا حد بسیار زیادی الگوهای رفتاری و مشکلات خانواده را آشکار می کند. به همین دلیل اگر خانواده ها به درستی آن را مدیریت نکنند؛ می تواند باعث تشدید اختلافات در آن ها شود.

حرف آخر

به طور کلی، خانواده درمانی یک روش درمانی است که بر روی مشکلات و اختلافات خانواده تمرکز دارد. خانواده ها به دلایل مختلفی از جمله تربیت فرزندان، وقوع اتفاقات ناگوار و یا شرایط استرس زا خانواده با چالش ها و تنش های بسیاری رو به رو هستند. این تنش ها و چالش ها اگر کنترل نشوند و مورد درمان قرار نگیرند، می توانند آسیب های جدی را به خانواده وارد کنند. بنابراین در این زمان حتما باید به مشاوره خانواده مراجعه کنید. درمانگر با روش های درمانی متعدد، مشکلات و الگوهای رفتاری نامناسب را شناسایی می کند و آن هارا درمان می کند.

علاوه بر آن خانواده درمانی هم مانند سایر روش های درمانی با محدودیت هایی همراه است که ممکن است به ناکامی افراد در این مسیر بی انجامد. اما با انجام صحبت های متخصص و همکاری های لازم می توان تا حد زیادی از آن ها جلوگیری کرد.